Rycerz i ślimak
Marginesy średniowiecznych rękopisów to jest fantastyczny temat, do którego z pewnością wiele razy będę wracać. Na tych marginesach bowiem pojawiały się interesujące notatki, ale przede wszystkim – szalone przedstawienia, śmieszne, dziwne, zaskakujące…
Jednym z bardzo interesujących motywów jest przedstawienie walki rycerza i ślimaka, dosyć popularne w XIV-sto i XV-sto wiecznych rękopisach. Ostatnio na ten temat pojawił się ciekawy wpis na blogu British Library, zbierający różne hipotezy na temat znaczenia tego motywu – a dodatkowo w komentarzach Internauci wysuwają kolejne propozycje. Co więc może oznaczać taki obrazek?
W połowie XIX wieku Auguste de Bastard d’Estang zasugerował, że przedstawienie to odnosi się do Zmartwychwstania, ponieważ pojawia się w dwóch rękopisach w pobliżu przedstawienia Wskrzeszenia Łazarza. Lilian Randall zaproponowała, że ślimak odnosi się do Longobardów, określanych jako ludzie zdradzieccy i nierycerscy (a więc w opozycji do rycerzy) – co jednak nie tłumaczy obecnośco tego motywu na kartach Psałterzy i Godzinek. Inne propozycje mówią, że obrazek przedstawia walkę między arystokracją (rycerz) a plebsem (ślimak). Ewentualnie ślimak miałby reprezentować negatywne siły (jako ogrodowy szkodnik).
W komentarzach pod wpisem pojawiają się kolejne konteksty – bardzo interesujący jest fakt, że ślimak pojawia się w wielu dziecięcych rymowankach w różnych językach. Czternastowieczny tekst La Vie du Prince Noir (Chandos Herald) przywołuje “udawanie ślimaka” wymieniając je jako jedną z dworskich zabaw. U Szekspira pojawia się określenie ślimaka w kontekście “rogacza” (czyli zdradzonego męża).
Najprawdopodobniej jednak ślimak symbolizuje lenistwo i gnuśność, a te były postrzegane w średniowieczu jako jedne z najgorszych wad u rycerza – nic zatem dziwnego, że rycerz powinien z nimi walczyć. Dokładniej można powiedzieć, że ślimak symbolizuje acedię – wypalenie, apatię, depresję duchową, smutek i zniechęcenie. Dyskutowali nad tą przypadłością Ojcowie Kościoła, a ostatecznie św. Tomasz z Akwinu zaliczył ją w poczet siedmiu grzechów głównych (po polsku: lenistwo). Walka z nią jest zatem obowiązkiem rycerza chrześcijańskiego, stąd być może takie przedstawienia właśnie na kartach modlitewników.
A na deser… GENDER! Ślimak miałby według niektórych badaczy symbolizować kobiecość! Kusząca hipoteza – taki oślizgły, wilgotny, miękki i powolny… i pozornie bezbronny, a jednak stawia się uzbrojonemu po zęby rycerzowi!
Wbrew pozorom to się bardzo dobrze składa z interpretacją ślimaka jako uosobienia gnuśności. Bowiem to właśnie kobiety sprawiają, że rycerz gnuśnieje. Pojawia się ten motyw na przykład w XII-sto wiecznej historii o Ereku i Enidzie: wspaniały rycerz Erek po poślubieniu ukochanej porzuca rycerskie obowiązki, ponieważ przyjemniej jest spędzać czas w domu u boku żony. Będzie musiał później walczyć o odzyskanie reputacji, zaś żona jego, choć w sumie nic złego nie zrobiła, będzie mu towarzyszyć zachowując pokutne milczenie, narzucone przez męża. Ale to już zupełnie inna historia…
Cytowany tu wpis na blogu British Library: http://britishlibrary.typepad.co.uk/digitisedmanuscripts/2013/09/knight-v-snail.html
Dodatkowo polecam ciekawe opracowanie motywu ślimaka w dziecięcych rymowankach: http://www.gkweb.it/filachio/listenglish.html
Wielkie dzięki za wspaniały pomysł odkrywania zagadek dzieł sztuki!!!Polecę tę stronę moim uczniom,zwłaszcza tym,przed którymi nowa matura(2015r.)
Nowa formuła prezentacji wymaga przywoływania różnych kontekstów spoza literatury.Na pewno uczniom i nauczycielom przyda się takie fachowe i interesujące wsparcie. Serdecznie pozdrawiam i życzę wytrwałości w tych niezwykłych poszukiwaniach.
Bardzo dziękuję i pozdrawiam!