Przejęzyczenie, które przyprawia rogi
W Rzymie na wzgórzu Eskwilińskim znajduje się bazylika pod wezwaniem Św. Piotra w Okowach (są tam nawet przechowywane łańcuchy, w których swego czasu miał być zakuty św. Piotr). Wewnątrz odnajdziemy nagrobek papieża Juliusza II. Jest to dzieło Michała Anioła Buonarrotiego – co prawda w założeniu nagrobek ten miał być o wiele większy, i znajdować się w kościele na Watykanie, ale nawet papieskie plany nie zawsze dają się zrealizować. Nagrobek zamówiony w 1505 roku został w okrojonej wersji ukończony dopiero w 1545. Jedną z rzeźb, która zdobi ów nagrobek jest słynny rogaty Mojżesz, wykonany we wcześniejszej fazie prac (około 1512-15).
Mojżesz to jedna z najważniejszych postaci Starego Testamentu, wedle tradycji autor Tory (Pięcioksięgu: Ksiąg Rodzaju, Wyjścia, Kapłańskiej, Liczb i Powtórzonego Prawa). Urodzony w Egipcie w czasie prześladowań, wypuszczony przez matkę w koszyku do Nilu (pod czujnym okiem starszej siostry), skąd wyłowiła go córka faraona, został wychowany jako adoptowany w rodzinie władcy (chociaż na mamkę wzięto jego biologiczną matkę, nie wiedząc, że to jej syn). Późńiej Bóg ukazał się Mojżeszowi pod postacią gorejącego krzewu i oznajmił mu, że ma wyprowadzić Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Tak też się stało, a po drodze, w trakcie 40-letniej wędrówki, na górze Synaj Mojżesz otrzymał od Boga Dziesięć Przykazań. To właśnie owe tablice, tak jak i rogi, są elementem najczęściej pojawiającym się w sztuce w przedstawieniach Mojżesza.
Wbrew pozorom, Mojżesz był powszechnie przedstawiany z rogami – Michał Anioł niczego tu nie wymyślił, po prostu użył obowiązującej ikonografii. Nie oznacza to absolutnie, że powinniśmy kojarzyć Mojżesza z diabłem, w żadnym wypadku! Nie oznacza to także, że żona Mojżesza była niewierna (w każdym razie Biblia nic takiego nie sugeruje, a wiemy, że żonę miał). Wyjaśnienie jest do bólu proste: wszystkiemu winien jest błąd w przekładzie, którego dokonał św. Hieronim. Po prostu święty Hieronim przyprawił Mojżeszowi rogi.
Hieronim ze Strydonu – święty, Doktor Kościoła, eremita i uczony – jest przedstawiany zazwyczaj jako kardynał, choć w jego czasach godność ta jeszcze nie istniała (ale średniowieczna “Złota Legenda” spopularyzowała twierdzenie, jakoby został w wieku 29 lat kardynałem). W latach 382-406 stworzył on ujednolicony łaciński przekład Biblii, zwany Wulgatą (łac. versio vulgata – przekład popularny, powszechny). Oczywiście na przestrzeni wieków następowały pewne modyfikacje tekstu, ale zasadniczo Wulgata była przez wieki obowiązującą oficjalną Biblią, zastąpioną w XX wieku przez przekłady w językach narodowych, czerpiące już z tekstów oryginalnych.
Problematyczna sytuacja miała miejsce, gdy po spotkaniu z Bogiem Mojżesz zstępował z góry Synaj niosąc tablice Dziesięciorga Przykazań. Obecnie Kościół korzysta, jak wspomniałam, z nowych przekładów Biblii; w języku polskim jest to Biblia Tysiąclecia, gdzie w Księdze Wyjścia czytamy: Gdy Mojżesz zstępował z góry Synaj z dwiema tablicami Świadectwa w ręku, nie wiedział, że skóra na jego twarzy promieniała na skutek rozmowy z Panem (Wj 34,29). Oryginalne hebrajskie słowo qaran oznacza zarówno “promienieć”, jak i “wypuszczać rogi” – Hieronim błędnie użył drugiego znaczenia i określił twarz Mojżesza łacińskim słowem cornuta, czyli rogata. Przez całe stulecia, gdy Wulgata była obowiązującym w całym Kościele przekładem Biblii, nieszczęsny Mojżesz po spotkaniu z Bogiem wracał z rogami. Wychodzi niechcący na to, że kontakt z Najwyższym szkodzi na relacje małżeńskie… trzeba jednak przyznać, że większość świętych, którzy w ekstazie mistycznej dostąpili spotkania z Bogiem, nie miało żon. Coś w tym jest.