http://posztukiwania.pl/wp-content/themes/special-theme
Navigation Menu
  • Blog
  • Aktualności
  • O mnie
  • Media
  • Wykłady
Home » Blog » Kobieta z brodą – w Europie to nic nowego.
Tue13

Kobieta z brodą – w Europie to nic nowego.

Magdalena Łanuszka :: in May 13, 2014 :: in Blog :: 6 comments

Ostatnimi czasy na topie jest temat kobiety z brodą – zatem proszę bardzo, oto przykład sprzed stuleci. To rzeźba z XVIII wieku, przechowywana w muzeum diecezjalnym w Grazu, która przedstawia ukrzyżowaną brodatą kobietę. Nie jest to jednak, wbrew pozorom, motyw ściśle austriacki – wręcz przeciwnie, jest to święta czczona niegdyś w całej Europie. Nie bardzo nawet wiadomo, jakim imieniem ją określać.

Najczęściej mówimy: święta Wilgefortis (od łac. virgo fortis – silna dziewica), ale występowała też jako święta Uncumber (w Anglii) lub Ontkommer (w Holandii), co miało oznaczać “ucieczkę”;  Kümmernis (w Niemczech, co odnosi się do “smutku”), Débarras (we Francji, w znaczeniu “pozbycia się”, “uwolnienia” od czegoś), czy wreszcie Liberata (we Włoszech) lub Librada (w Hiszpanii), w nawiązaniu do wolności.

Screen Shot 2014-05-13 at 16.46.00

Legendy wykształcone w średniowieczu mówią, że była ona pobożną chrześcijanką, którą ojciec chciał wydać za pogańskiego króla. Ona zaś pragnęła zachować dziewictwo dla Chrystusa – modliła się o wybawienie od małżeństwa, a wówczas Chrystus wysłuchał ją i zmienił jej twarz w swoją. Narzeczony widząc brodę natychmiast zniechęcił się do małżeństwa, jednak ojciec świętej wpadł we wściekłość i kazał ją ukrzyżować, skoro tak bardzo chciała być podobną do Chrystusa. Męczennica stała się patronką kobiet modlących się o wyzwolenie od agresywnych mężów.

+++1480, Memlinc, paneelschilderingBelgiÎ, Brugge, MemlincmuseumWilgefortis

Kult Wilgefortis był popularny szczególnie w XV i XVI wieku, lokalnie jednak czczono ją i później, wskazują na to zachowane przedstawienia z kolejnych stuleci, zwłaszcza z Europy Środkowej. A skąd się w ogóle wziął pomysł takiej legendy? Chyba nie będzie zaskoczeniem jeśli powiem, że brodata kobieta kiedyś była… mężczyzną.

45a

Najprawdopodobniej wzorcem dla kultu Wilgefortis były romańskie krucyfiksy powtarzające kultowy wizerunek Volto Santo w Lukce (dziś znajduje się tam najprawdopodobniej kopia wcześniejszej wersji, datowana na koniec XII lub początek XIII wieku). Jest to rzeźba ukrzyżowanego Chrystusa w długiej szacie (tzw. colobium), wedle legendy przywieziona do Lukki w 742 roku (choć mogła także być przywieziona ze Wschodu w czasie krucjat). Ten typ wywodzi się z kręgu palestyńsko-syryjskiego, a ponieważ Volto Santo był otoczony wielką czcią, w czasach romańskich powstawały w Europie jego kopie. Należał do nich także krucyfiks, który niegdyś był w kościele Najświętszego Salwatora w Krakowie. Co ciekawe, z Volto Santo wiązana jest legenda, jakoby Chrystus z krucyfiksu miał kiedyś podarować swój drogocenny trzewik ubogiemu pielgrzymowi. To samo w Krakowie – zwierzyniecki Chrystus także ponoć dał trzewik biednemu skrzypkowi. Otóż dokładnie ta sama legenda wiązana jest z wizerunkiem świętej Wilgefortis – znów biedny skrzypek potrzebował wsparcia, i dostał złoty trzewik. Muzycy najwyraźniej zawsze stanowili kwintesencję ubóstwa, a już skrzypkowie to totalne ofiary losu… przynajmniej w ludowych podaniach i legendach.

Erlangen-Eltersdorf_Egidienkirche_Kuemmernis_001

Co się stało, że z Chrystusa w długiej szacie zrobiła się kobieta? Trudno powiedzieć. Prawdopodobnie w późnym średniowieczu, gdy w Europie powszechnie przyjęły się wizerunki Ukrzyżowanego jedynie w przepasce na biodrach (tzw. perisonium), długa szata zaczęła być rozumiana jako kobieca suknia. I tak powstała nowa święta. Wzdychały do niej kobiety pragnące uwolnienia się od nieznośnych mężów – a nie oszukujmy się, w tamtych czasach opcja na to uwolnienie była raczej jedna: aby mąż jak najszybciej opuścił ten padół łez. Dziś być może święta Wilgefortis mogłaby patronować rozwodom z orzeczeniem o winie. A może bardziej paradom równości?

Tak czy inaczej, proszę mi tu nie mówić, że średniowiecze to były ciemne wieki. Wtedy najwyraźniej kobieta z brodą nikomu nie przeszkadzała.

 

***

Dla zainteresowanych podaję monografię tematu: Ilse E. Friesen, “The Female Crucifix: Images of St. Wilgefortis Since the Middle Ages” (2001).



6 Visitor Comments

  1. Krystyna Czerni says:
    May 15, 2014 at 2:39 pm

    A o świętej Wilgefortis bardzo pięknie pisze też Olga Tokarczuk w swojej powieści “Dom dzienny, dom nocny” (1998). Świetna, magiczna książka – polecam :)
    Krystyna Czerni

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      May 20, 2014 at 8:19 pm

      Dziękuję! :)

      Reply
  2. Ania says:
    May 24, 2015 at 10:24 pm

    A skąd informacja, że w powyższym obrazie Hieronima Boscha jest to św Wilgefortis?!

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      May 26, 2015 at 11:17 am

      Ukrzyżowana kobieta z zarostem raczej nie może być rozpoznana inaczej – kwestią jest tylko, jakiego imienia użyjemy. W zależności od języka, tryptyk ten nazywany jest ołtarzem św. Uncumber, Liberaty, lub Wilgefortis – przedstawienie to bowiem znajduje się w środkowej części ołtarza. Dobre zdjęcia (nawet w podczerwieni) dostępne są tu: http://boschproject.org/bosch_in_venice.html#martyr

      Reply
  3. Ania says:
    May 27, 2015 at 5:02 pm

    Szczerze dziękuję za tę informację, gdyż wszystkie ogólnodostępne źródła podają, że jest to Ołtarz św. Julii (łącznie z JeroenBosch Art Center, które mieści się w Den Bosch – rodzinnym mieście malarza). Pierwszy raz spotykam się z określeniem, że może to być św. Wilgefortis, a fakt ten utwierdza mnie tylko w przekonaniu co do pewnego aspektu twórczości Boscha. :)

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      May 27, 2015 at 7:26 pm

      Antoni Ziemba w drugim tomie “Sztuki Burgundii i Niderlandów 1380-1500” (Warszawa 2011) podaje wśród dzieł Boscha ten tryptyk jako Wilgefortis (z alternatywnymi imionami tej świętej), ale rzeczywiście zaznacza, że w Wenecji interpretowano ją jako św. Julię, co już chyba jest powszechnie uznane za nieaktualne. Tryptyk ten należał do kolekcji kardynała Domenico Grimani (1461–1523), obok dwóch innych (z eremitami i ze św. Antonim). które także są na stronie Bosch Project, którą poleciłam w poprzednim komentarzu. Tam są najaktualniejsze informacje, łącznie z wynikami badań np. dendrochronologicznych, które rozstrzygają kwestię datowania.

      Reply

Post a Reply Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Szukaj

Najnowsze wpisy

  • Zagadkowy kult świętego psa
  • Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Artykuły wydane w książce “DETEFON, RADION, VIS. Opowieści muzealne o II Rzeczypospolitej”
  • Średniowieczne autoportrety kobiet
  • Matka Boska bije diabła!

Ostatnie komentarze

  • kaper on Zagadkowy kult świętego psa
  • alfath on Zagadkowy kult świętego psa
  • alfath on Zagadkowy kult świętego psa
  • Magdalena Łanuszka on Zagadkowy kult świętego psa
  • alfath on Zagadkowy kult świętego psa

Archiwum

  • February 2023
  • January 2023
  • December 2022
  • November 2022
  • October 2022
  • August 2022
  • July 2022
  • May 2022
  • April 2022
  • March 2022
  • February 2022
  • January 2022
  • December 2021
  • November 2021
  • August 2021
  • July 2021
  • June 2021
  • May 2021
  • April 2021
  • March 2021
  • February 2021
  • January 2021
  • December 2020
  • November 2020
  • October 2020
  • September 2020
  • August 2020
  • June 2020
  • May 2020
  • April 2020
  • March 2020
  • February 2020
  • January 2020
  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014

Kategorie

  • Aktualności
  • Blog
  • Media
  • Wykłady

Meta

  • Log in
  • Entries RSS
  • Comments RSS
  • WordPress.org

Tags

architektura Biblia Chrystus diabeł Duch Święty Europa Środkowa fotografia freski grafiki herb historia karnawał legendy literatura malarstwo martwa natura Matka Boska mitologia mozaiki muza nowożytność portret relikwie rynek sztuki rzeźba rękopisy seksualność starożytność sztuka sakralna Wielcy Mistrzowie wino XIX wiek XX wiek zwierzęta zwyczaje śmierć średniowiecze święci

Designed by Fragrance Design © 2013 | Powered by WordPress

×

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies.