http://posztukiwania.pl/wp-content/themes/special-theme
Navigation Menu
  • Blog
  • Aktualności
  • O mnie
  • Media
  • Wykłady
Home » Blog » Szaleństwo dla każdego
Wed27

Szaleństwo dla każdego

Magdalena Łanuszka :: in Aug 27, 2014 :: in Blog :: 2 comments

Jednym z najsłynniejszych obrazów w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku Muzeum Narodowego w Krakowie jest “Szał uniesień” Władysława Podkowińskiego. Obraz, który po ponad stu latach wciąż rozbudza wyobraźnię, porusza, robi wrażenie – nawet na nas, widzach z XXI wieku, którym nagość dawno spowszedniała. Przyjrzyjmy się zatem bliżej temu dziełu.

WladyslawPodkowinski.Autoportret.1887.ws

Władysław Podkowiński urodził się w Warszawie 4 lutego 1866. Uczył się w Rządowej Klasie Rysunkowej, a następnie w Akademii Petersburskiej. Oczywiście ogólnie wiemy, że studentom się nie przelewa, że bywają głodni i tak dalej, ale egzystencja Podkowińskiego w Petersburgu przekroczyła nawet popularne stereotypy o studenckim ubóstwie: spał na ziemi, bo nie stać go było na meble, na cieply posiłek mógł sobie pozwolić trzy razy w tygodniu… już wtedy zaczęło być kiepsko z jego zdrowiem.  Na przełomie lat 1889/1890 był w Paryżu wraz z Józefem Pankiewiczem, skąd przywieźli za ziemie polskie impresjonizm. W Paryżu Podkowiński działał w pracowni Chełmońskiego, nie ogrzewanej całą zimę. Dopadła go gruźlica.

Gdy wrócił do Warszawy, zaczął zdobywać uznanie. Bywał często w majątku Kotarbińskich w Chrzęsnem, gdzie zakochał się w zamężnej pani domu, w Ewie Kotarbińskiej. Podobno gdy odmówiła mu zostania jego kochanką, przeleżał całą noc w wilgotnym sadzie. Zważywszy gruźlicę, jego dni były policzone.

 

Nad obrazem “Szał uniesień” Władysław Podkowiński pracował na przełomie lat 1893 i 1894, ale planował przez kilka lat, o czym świadczą szkice. Dzieło o wymiarach 310 x 275 cm zostało namalowane farbą olejną na płótnie. Wystawione w Zachęcie 18.03.1894 r., już pierwszego dnia przyciągnęło 1000 osób, zaś w ciągu miesiąca przybyło je obejrzeć około 12 000 zwiedzających. Wbrew obiegowym legendom, obraz został przyjęty bardzo entuzjastycznie, jedyne głosy krytyki pochodziły od przedstawicieli konserwatywnego mieszczaństwa. Jest to dzieło symbolistyczne na prawdziwie europejskim poziomie.

Screen Shot 2014-08-27 at 12.41.39

Już Platon twierdził, że czarny koń uosabia negatywne popędy duszy. W Apokalipsie na czarnym rumaku przybywa Głód (jako jeden z Czterech Jeźdźców). Motyw kobiety na koniu pojawia się w XVI-wiecznych księgach emblematycznych jako symbol ślepego pożądania; ogólnie w kulturze europejskiej postać na pędzącym rumaku symbolizuje pasję oraz pragnienie. Symbolizm to kierunek popularny głównie w końcu XIX wieku – zakładał on, że prawdziwy, idealny świat, to przestrzeń poza materią, i nie da się go zinterpretować rozumowo. Symbolizm koncentrował się na emocjach, z dominującym motywem szaleństwa, połączonym z nieokiełznanym popędem. Do tego fascynacja tematyką erotyczną była związana z kreowaniem wizerunku  femme fatale, zalotnej niszczycielki, która uwodzi mężczyzn, aby ich doprowadzić do zguby. W malarstwie około 1900 kobiety bardzo często mają czarne lub rude włosy – moda modą, ale prawda jest taka, że w ten sposób od wieków określano czarownice… pozytywne bohaterki, piękne księżniczki i święte z ołtarzy to najczęściej blondynki, ciemny zaś kolor kojarzymy ze złem. A już najgorzej z tym rudym: ognisty, nieokiełznany, niepokojący kolor, i jeszcze w dodatku oznacza fałsz. W końcu Judasz miał być rudy. Achilles, nawiasem mówiąc, też, ale to już inna kwestia… Tak czy inaczej, kobiety w malarstwie końca XIX stulecia są piękne, ale niebezpieczne; kuszące, ale na wskroś zepsute. Niszczą mężczyzn, prowadzą do grzechu i śmierci. To biblijne Ewy i mitologiczne Syreny.

Screen Shot 2014-08-27 at 12.56.36

“Szał” Podkowińskiego cieszył się wielkim zainteresowaniem, jednak się nie sprzedał – najwyższa oferta wynosiła 3000 rubli, ale malarz wyznaczył zaporową cenę: 10 000 rubli! Była to gigantyczna kwota – w tym czasie generałowie zarabiali średnio około 2000 rubli rocznie.

Na koniec wystawy wydarzył się skandal. Po pierwsze, rodzina Ewy Kotarbińskiej podobno dopatrzyła się podobieństwa szanowanej damy do niewiasty z “Szału” – mimo, że pani Ewa nie miała wcale rudych włosów. Coś jednak musiało być “na rzeczy”, oczywiście w tej sytuacji pojawia się pytanie, czy artysta miał kiedyś jednak okazję podziwiać w całości ciało pięknej pani Ewy… zaginiony dziś portret Kotarbińskiej pozwala nam ujrzeć może zbliżoną, ale nie identyczną twarz – wniosek z tego, że podobieństwo nie dotyczyło twarzy.

Screen Shot 2014-08-27 at 12.36.57

W każdym razie Podkowiński się zdenerwował. Nie wiadomo do końca dlaczego, tuż przed zakończeniem wystawy 24 kwietnia 1894 roku, malarz pociął nożem wiszący w galerii obraz.  Dziś jeszcze, chociaż konserwatorzy starannie posklejali płótno, widoczne są ślady po cięciach. Bez wątpienia koncentrują się one na postaci kobiety.

Screen Shot 2014-08-27 at 12.45.50

Władysław Podkowiński zmarł na gruźlicę 5 stycznia 1895 roku, w wieku 29 lat. Jego matka przez jakiś czas wypożyczała “Szał” na wystawy, aż w końcu sprzedała obraz Feliksowi Jasieńskiemu za jedyne 1000 rubli. Jasieński w 1904 r. przekazał dzieło do Muzeum Narodowego w Krakowie. W początkach XX wieku obraz robił na widzach takie wrażenie, że poeci tworzyli wiersze na jego temat. Przykładowo, Wacław Wolski w 1902 roku pisał:

Spojrzałem w obraz ten rozhukany,

Rozpierający żałobne ramy,

Rozwalający Zachęty ściany,

W ten obraz, szałem pijany!

Na wściekłej bestii – kobiece zwierzę

Płomiennych włosów żarem się pali…

Naga, rozkoszy pożąda szczerze

I w przepaść wali!

 

Wanda Stanisławska w 1907 roku stworzyła natomiast takie strofy:

Para spienionych ślepiów mrok rozświeca,

Spieniona paszcza, prują powietrze kopyta.

Cudna, biała na grzbiecie potworu kobieta

Zwisa ciałem, przepiękna szału niewolnica.

 

I jeszcze na koniec wiersz Zofii Gordziałkowskiej z roku 1910:

– Pędzą… wicher gna ich. – „Stójcie! Przepaść bliska,

Ścian skalnych nagie złomy, ocieknie krew śliska,

Rozszarpanych ciał szczątki zawisną w krawędzi”.

Kobieta targa grzywę – a koń dalej pędzi.

– „Stójcie!” – dęba wspiął się, krwawą pianą broczy!

Zachwiał się – w tył runie, albo w przepaść skoczy?!

 

Odbiór tego dzieła mógłby stać się punktem wyjścia dla badań w zakresie gender. Czy tylko mnie się wydaje, że dla męskich oczu najbardziej przykuwającym elementem obrazu jest naga kobieta, podczas gdy panie poetki bardziej skupiają się na rozszalałym koniu?

I to jest właśnie uniwersalna sztuka: każdy znajdzie tu coś dla siebie.

 

***

I jeszcze post scriptum: prawdziwe dzieło sztuki nie traci nic ze swej mocy, pomimo upływu czasu. Okazało się, że nawet dziś “Szał uniesień” jest zbyt erotyczny. Portal Facebook odmówił mi możliwości wypromowania wpisu z tym obrazem:

Screen Shot 2014-08-28 at 10.18.03

 

 



2 Visitor Comments

  1. tomek says:
    September 2, 2014 at 2:26 pm

    :D z tym fb mnie rozwaliło – XXI wiek nagość jest wszędzie, a tu na fb działo sztuki nie może zawitać

    Reply
  2. kaper says:
    March 5, 2020 at 8:27 am

    Zastanawiałbym się, jak można przeedytowac ten obraz, tzn. umieścić na nim jakiś wzór, niewidoczny lub małowidoczny dla człowieka, który spowodowałby, że maszyneria Facebooka przestałaby interpretować obraz jako nagie ciało. Anegdotyczną klasyką takich działań jest zabezpieczenie przed fotoradarem poprzez umieszczenie napisu podobnego do tablicy rejestracyjnej, o treści: ‘; DROP DATABASE TABLICE;’.

    Reply

Post a Reply Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Szukaj

Najnowsze wpisy

  • Zagadkowy kult świętego psa
  • Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Artykuły wydane w książce “DETEFON, RADION, VIS. Opowieści muzealne o II Rzeczypospolitej”
  • Średniowieczne autoportrety kobiet
  • Matka Boska bije diabła!

Ostatnie komentarze

  • kaper on Zagadkowy kult świętego psa
  • alfath on Zagadkowy kult świętego psa
  • alfath on Zagadkowy kult świętego psa
  • Magdalena Łanuszka on Zagadkowy kult świętego psa
  • alfath on Zagadkowy kult świętego psa

Archiwum

  • February 2023
  • January 2023
  • December 2022
  • November 2022
  • October 2022
  • August 2022
  • July 2022
  • May 2022
  • April 2022
  • March 2022
  • February 2022
  • January 2022
  • December 2021
  • November 2021
  • August 2021
  • July 2021
  • June 2021
  • May 2021
  • April 2021
  • March 2021
  • February 2021
  • January 2021
  • December 2020
  • November 2020
  • October 2020
  • September 2020
  • August 2020
  • June 2020
  • May 2020
  • April 2020
  • March 2020
  • February 2020
  • January 2020
  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014

Kategorie

  • Aktualności
  • Blog
  • Media
  • Wykłady

Meta

  • Log in
  • Entries RSS
  • Comments RSS
  • WordPress.org

Tags

architektura Biblia Chrystus diabeł Duch Święty Europa Środkowa fotografia freski grafiki herb historia karnawał legendy literatura malarstwo martwa natura Matka Boska mitologia mozaiki muza nowożytność portret relikwie rynek sztuki rzeźba rękopisy seksualność starożytność sztuka sakralna Wielcy Mistrzowie wino XIX wiek XX wiek zwierzęta zwyczaje śmierć średniowiecze święci

Designed by Fragrance Design © 2013 | Powered by WordPress

×

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies.