Gra w butelkę

Magdalena Łanuszka :: in Nov 28, 2014 :: in Blog :: 4 comments

Są takie chwile, kiedy historyk sztuki staje przed ścianą. Są obrazy do niczego nie podobne, albo podobne do zbyt wielu innych. Obrazy nie do zadatowania i malarze nie do określenia. Ale czasem nawet w pozornie beznadziejnej sytuacji można coś wykombinować. I dzisiaj będzie właśnie o kombinowaniu.

Kolejny obraz z kolekcji w Yorku: “Martwa natura z chlebem i winem” nieznanego autorstwa. Katalog opisuje to dzieło jako “Szkoła francuska, XVIII lub XIX wiek”. Obraz jest dość oszczędny, mało charakterystyczny, i generalnie ciężko cokolwiek to stwierdzić… 

Jedna rzecz na początek: wydaje się słusznym założenie, że autor obrazu w Yorku inspirował się twórczością francuskiego malarza, Jean-Baptiste Siméona Chardina (1699-1779). Ów zaś był wysoko cenionym autorem obrazów rodzajowych, oraz właśnie martwych natur – o zgaszonej kolorystyce, prostych kompozycjach z niewielkiej ilości obiektów. Jego twórczość była rzecz jasna wzorem dla wielu kolejnych malarzy. 

Obraz z Yorku próbowano przypisać różnym artystom. Podstawowym kandydatem był Henri-Horace Roland de la Porte (1724-1793) – artysta współczesny Chardinowi:

Kolejną propozycją był dla odmiany malarz angielski: George Smith of Chichester (1713/14-1776) – ten malował różne rzeczy, ale ogólnie był zainteresowany malarstwem francuskim, a także zdarzało mu się namalować martwą naturę: 

Może na pierwszy rzut oka powyższe przykłady wydają się podobne do obrazu w Yorku, jednakże przyglądnięcie się detalom pozwala stwierdzić, że jednak te propozycje autorstwa nie dadzą się utrzymać; po prostu szczegóły malowane są inaczej.

Poza tym historycy sztuki, którzy dotychczas łamali sobie głowę nad martwą naturą w Yorku zauważyli, że ten sposób malowania chleba i dzbanek mogą wskazywać jednak na wiek XIX. Bez konkretów – dlatego w katalogu ostatecznie pozostała “Szkoła Francuska, XVIII lub XIX wiek”. Ach, gdyby tak chociaż zawęzić datowanie!

Patrzę ja zatem na ten obraz, patrzę intensywnie. I nagle myśl: niby chleb i wino, a butelka jak po piwie! Ta butelka przykuła moją uwagę… im bardziej się nad tym zastanawiałam tym bardziej nabierałam przekonania, że na obrazach XVIII-wiecznych nie widziałam nigdy takiej butelki. Szczególnie charakterystyczna jest ta poszerzona na środku szyjka. Zaczęłam sprawdzać – i cóż się okazało? Otóż, są publikacje zawierające historię zmian kształtu butelek na przestrzeni wieków. Te kształty były rozmaite, ale jedno rzuca się w oczy – do końca XVIII wieku szyjka była zazwyczaj prosta.

Otateczne rozwiązanie przyniosło mi przestudiowanie zbiorów historycznego szkła i ceramiki w kolekcji Museum of London. Dział butelek od wina ma tam sporą ilość eksponatów, które reprezentują każdą niemal dekadę. “Nasza” butelka najwyraźniej pojawia się około 1820, a następnie jest popularna w kolejnych dekadach mniej więcej do połowy XIX wieku. Około 1850 mamy już takie butelki w Stanach, jako butelki na piwo. Tego typu butelka przyjęła się także jako butelka do porto, ale również w wypadku tego typu wina “wybulwione” szyjki pojawiły się dopiero w XIX wieku.

Wszystko zatem wskazuje na to, że wiek XVIII nam odpada – ta martwa natura zawiera butelkę, która została najprawdopodobniej wyprodukowana gdzieś pomiędzy 1820 a 1850. Wydaje mi się, że jestem pierwszym historykiem sztuki, który analizując ten obraz przyjrzał się kształtowi flaszki od wina. Nie ma co ukrywać – dobrego wina na Wyspach mi trochę brakuje. Ale za to w pracy mam dobrą zabawę.