http://posztukiwania.pl/wp-content/themes/special-theme
Navigation Menu
  • Blog
  • Aktualności
  • O mnie
  • Media
  • Wykłady
Home » Blog » Wiedeńska perła malarstwa późnogotyckiego
Tue15

Wiedeńska perła malarstwa późnogotyckiego

Magdalena Łanuszka :: in Jan 15, 2019 :: in Blog :: 5 comments

Dla wielu mieszkańców Europy Środkowej pochodzących z obszarów dawnych Austro-Węgier wciąż żywy jest mit C.K.-przeszłości; i ja należę do tego grona. Cenię sobie niezwykle to, że w różnych miejscach na terenie dawnego Cesarstwa zdarza mi się uczestniczyć w imprezach, w czasie których nadchodzi moment, że wszyscy uczestnicy (choć często mówiący różnymi językami) na stojąco wznoszą toast “za zdrowie” Najjaśniejszego Pana Franciszka Józefa. Dlatego kiedy mówię, że “byłam w stolicy”, oznacza to, że miałam przyjemność odwiedzić Wiedeń.

W Wiedniu oczywiście jest mnóstwo pięknych miejsc, zabytków i muzeów – ale nie wszystkie są tłumnie odwiedzane przez turystów. Do takich chyba nieco zapomnianych należy Schottenstift Museum, znajdujące się w klasztorze benedyktynów “szkockich” (Benediktinerabtei unserer Lieben Frau zu den Schotten). Opactwo to ufundował w 1155 Henryk II Jasomirgott z przeznaczeniem dla mnichów szkockich i irlandzkich, sprowadzonych z opactwa św. Jakuba w Ratyzbonie (tamto opactwo też nazywano Schottenstift). Choć w 1418 roku wiedeńskie opactwo zostało przekształcone w klasztor dla “zwykłych” (lokalnych, niemieckojęzycznych) benedyktynów, “szkocka” nazwa (niem. Schotten-) pozostała z nim do dzisiaj.

Samo muzeum jest niewielkie i na pierwszy rzut oka zawiera głównie nowożytne obrazy nie najwyższych lotów artystycznych. A jednak w jednej z jego sal znajdziemy prawdziwy skarb. To kwatery piętnastowiecznego ołtarza, główne dzieło tak zwanego Mistrza Ołtarza Szkotów (Schottenmeister).

Piętnastowieczny ołtarz powstał po tym, jak prezbiterium kościoła (zapewne wraz z poprzednim ołtarzem głównym) zostało zniszczone przed połową XV wieku w wyniku trzęsienia ziemi. W siedemnastym wieku i ten ołtarz zastąpiono nowym; stary niestety nie zachował się w całości. Brakuje centralnej rzeźbionej części oraz figur z wewnętrznych skrzydeł – pozostało natomiast 21 (z pierwotnie 24) malowanych kwater, które zdobiły środkowe otwarcie oraz zamknięcie tego ołtarza. Owo środkowe otwarcie zawierało cykl maryjny (od scen związanych z narodzinami i dzieciństwem Marii, poprzez sceny z Dzieciństwa Chrystusa, aż po przedstawienie Śmierci Marii), zaś zamknięty ołtarz prezentował cykl pasyjny.

Dla badacza późnogotyckiego malarstwa w Europie Środkowej wiedeński Ołtarz Szkotów to jedno z absolutnie kluczowych dzieł. Warsztat Mistrza tego ołtarza wywarł ogromny wpływ na tutejszą XV-wieczną sztukę, upowszechniając elementy wywodzące się z twórczości wielkich mistrzów niderlandzkich, takich jak Jan van Eyck czy Rogier van der Weyden: ekspresyjnie malowane twarze postaci, starannie oddawane przedmioty, pełne detali pejzaże i wreszcie dynamiczne, rozwiane i twardo łamane szaty. Jedna z kwater (Wjazd Chrystusa do Jerozolimy) nosi datę 1469, ale przez wiele lat liczni badacze uważali, że tak zaawansowany “niderlandyzm” nie mógł pojawić się w Wiedniu tak wcześnie; m.in. dlatego nastawa była datowana na lata między 1469 a ok. 1480. Dobrze jednak wiemy, że artyści umieszczając datę w swoich dziełach raczej oznaczali w ten sposób moment ukończenia zamówienia. Trzeba zatem w końcu porzucić kompleksy “zacofanej” Europy Środkowej i uznać, że w pełni niderlandyzujące dzieło, naśladujące twórczość Rogiera van Weydena, mogło powstać tutaj niemalże współcześnie, raptem kilka lat po śmierci niderlandzkiego mistrza (van der Weyden zmarł w 1464 r.).

Dawniej sądzono także, że wiedeński Ołtarz Szkotów tworzyło dwóch różnych artystów: Mistrz Starszy i Mistrz Młodszy, ale dziś i ta hipoteza jest już odrzucana. Oczywiście tak wielkie zamówienie musiało być realizowane przez grupę malarzy, ale był to po prostu warsztat prowadzony przez jednego, głównego Mistrza. Ostatnio prof. Robert Suckale wysunął hipotezę, że anonimowego Mistrza Ołtarza Szkotów można by było zidentyfikować jako malarza Hansa Siebenbürgera, działającego w Wiedniu do swej śmierci w 1483 r., a pochodzącego z Siedmiogrodu. Warto zauważyć, że w czasie, gdy powstał interesujący nas ołtarz opatem Schottenstift był niejaki Matthias Vinckh (Fink), również pochodzący z Siedmiogrodu.

Tak czy inaczej, Ołtarz Szkotów to prawdziwe arcydzieło malarstwa wiedeńskiego. Nie ma wątpliwości, że stworzył je artysta działający w tym mieście – oto bowiem biblijne sceny zostały osadzone w realiach piętnastowiecznego Wiednia! Charakterystyczne budynki pojawiają się w tle kilku kwater, a Ucieczka Świętej Rodziny do Egiptu zawiera fantastyczną, detaliczną panoramę miasta.

W ogóle detale są mocną stroną tego ołtarza; mnie zachwycają najbardziej przedmioty codziennego użytku: naczynia, meble, tkaniny – odtwarzające rzeczywistość piętnastowiecznego życia w Środkowej Europie. Sama kwatera z przedstawieniem Narodzin Marii zawiera masę takich ciekawostek.

A poza tym stroje: oto św. Elżbieta ma modne wąskie rękawy zapinane na guziki, a suknie rozpaczających matek z Rzezi Niewiniątek ukazane zostały z charakterystycznymi dla ówczesnych strojów macierzyńskich sznurowaniami.

Jedna z kobiet ma suknię rozsznurowaną na brzuchu, druga zaś ma rozcięcie na boku, ale ciasno zawiązane; sądzę, że w ten sposób artysta chciał przekazać ewangeliczną informację, że Herod “kazał pozabijać wszystkich chłopców w wieku do lat dwóch” (Mt 2:16): oto bowiem jedna z matek jest tuż po porodzie (i jej sylwetka nie wróciła jeszcze do przedciążowych kształtów), podczas gdy druga dawno już odzyskała smukłą figurę i może na powrót ciasno sznurować swoją suknię.

Jest taka teoria, że malarze mają tendencję do nadawania malowanym przez siebie postaciom rysów zbliżonych do własnych, lub przypominających twarze członków najbliższej rodziny – może to wynikać z praktyki ćwiczenia malowania portretów poprzez tworzenie wizerunków domowników lub odtwarzanie własnego odbicia w lustrze. Jeśli to prawda, to możemy zaryzykować stwierdzenie, że Mistrz Ołtarza Szkotów miał zapadnięte policzki i nieco ciężkie, lekko opuchnięte powieki. W wiedeńskim Ołtarzu Szkotów znajdziemy całą galerię interesujących, zindywidualizowanych twarzy, ale niemal każdy z namalowanych tutaj mężczyzn sprawia wrażenie lekko zmęczonego (lub na kacu).

A na koniec tego wpisu podzielę się teraz moją wielką frustracją: będzie o tym, jak Zachód ignoruje wybitne dzieła sztuki z Europy Środkowej. Otóż wiele muzeów, tworząc informacje o swoich kolekcjach, wstawia w swoje katalogi nazwiska artystów w formacie zaczerpniętym z powszechnie poważanej bazy Union List of Artist Names® tworzonej przez Getty Research Institute w Los Angeles. Jakież było moje zdziwienie, gdy zauważyłam w tej bazie nie tylko przedawniony już podział na dwóch Mistrzów Schotten Altar, ale jeszcze w dodatku datowanie na przełom XIV i XV wieku! Czyżby specjaliści z Los Angeles tworzyli tak ważną bazę w oparciu o niezweryfikowane źródła, na przykład Wikipedię? Bo akurat w angielskojęzycznej Wikipedii taka właśnie bzdura jest opublikowana:

Obrazek się zgadza, ale opis… dotyczy innego ołtarza! Bo tak się składa, że w miejscowości Schotten w Hesji faktycznie jest ołtarz, który powstał pod koniec XIV wieku. Najwyraźniej anglojęzyczny autor nie tylko nie odróżnia Niemiec od Austrii, ale przede wszystkim nie wyłapał subtelnej różnicy w niemieckich nazwach obu ołtarzy: ten z Wiednia bowiem nazywa się Schottenaltar (Ołtarz Szkotów), zaś ten niemiecki, młodszy o ok. 80 lat, to Schotteneraltar (Ołtarz z Schotten).

Jesienią 2015 r. wymieniłam sporo maili z Getty Institute, próbując wytłumaczyć im, gdzie zrobili błąd. Wysłałam im odniesienia do obszernej literatury w tym temacie – niestety wszystko jest po niemiecku… Najwyraźniej eksperci z Getty nie poczuli się przekonani; dzisiaj bowiem (screen z 12.01.2019) zapis w bazie http://www.getty.edu/research/tools/vocabularies/ulan/ wygląda tak:

Pozostaje mi chyba tylko machnąć ręką i dla uspokojenia nerwów sięgnąć po kieliszek austriackiego wina. Za zdrowie Najjaśniejszego Pana.

 

 



5 Visitor Comments

  1. alfath says:
    January 16, 2019 at 4:41 pm

    Autor hasła, właściwie “zalążka” hasła w Wikipedia rzeczywiście zaliczył wtopę, nie tylko mieszając różne obiekty i osoby, tak że wyszedł z tego informacyjny bigos, ale wymyślając w podpisie do ilustracji rzekome przenosiny ołtarza z heskiego miasteczka do Wiednia. Nawet nie ma po co tego poprawiać, bo zostanie informacja, że pewien anonimowy artysta nazywany jest od pewnego ołtarza, któremu anglojęzyczna Wikipedia hasła już nie poświęca. W niemieckiej jest natomiast (chyba) poprawny opis ołtarza w Schotten, w haśle poświęconym kościołowi – Liebfrauenkirche (Schotten), oraz, w osobnym haśle Meister des Wiener Schottenaltars (także po czesku i francusku), opis obiektu z bazyliki Unserer Lieben Frau zu den Schotten, czyli Schottenkirche, obecnie przechowywanego w Schottenstift. Nawiasem mówiąc, nazwa miasta Schotten ma ten sam źródłosłow co nazwa kościoła benedyktynów w Wiedniu i obie świątynie są pod tym samym wezwaniem, co mogło skomplikować sprawy.

    Angielskiego hasła, zdaje się opartego na włoskiej wersji “zalążka” nawet nie ma co poprawiać, bo zostanie tylko tyle, że wiedeński Ołtarz Szkotów, o którym po angielsku nie ma w Wikipedii nic więcej, namalował anonimowy artysta zwany z tego tytułu Mistrzem Ołtarza Szkotów. A średniowieczną kronikę z czasów Krzywoustego napisał wcale nie Anonim, ale inny nieznany autor. ;)

    Hipoteza poboczna: anonimowy anglojęzyczny Wikipedysta wykazał się właśnie instynktem tropiciela, w komentarzu bowiem do podpisu do ilustracji pisze: This is the date given by the source (tzn. źródło reprodukcji udostępnionej w domenie publicznej: The Bridgeman Art Library, Object 77335), which simultaneously gives the artist’s dates as “late 14th – early 15th century. The Wikipedia article give “c. 1390”, which is probably more accurate). Tylko sensu w tym wszystkim zabrakło.

    Jeśli będę miał czas, to pomyślę, co z tym zrobić. Czasem “kontrybuuję” do największej encyklopedii świata. Może to robić naprawdę każdy, nawet anonimowo i bez szerokiej i dogłębnej znajomości tematu, byleby potrafił bez zmyśleń, przekłamań i dopisków przetworzyć na encyklopedyczny format informację dostępną w istniejącym, opublikowanym źródle.

    Reply
    1. alfath says:
      January 16, 2019 at 4:44 pm

      O, a ja właśnie powtórzyłem się niepotrzebnie w pisanym na gorąco komentarzu. No ale to tylko komentarz… Proszę o wybaczenie.

      Reply
    2. Magdalena Łanuszka says:
      January 25, 2019 at 7:05 pm

      Dzięki za (jak zwykle) cenny komentarz! Dokładnie tak, jak Pan napisał: krótki, ale w miarę sensowny wpis jest w Wikipedii niemieckiej (https://de.wikipedia.org/wiki/Meister_des_Wiener_Schottenaltars), z wersją czeską i francuską (bez linku do tej angielskiej bzdury!), wystarczyłoby chyba zatem przetłumaczyć go na angielski. Literatura o wiedeńskim Ołtarzu Szkotów jest dość potężna, ale jak wspomniałam – w zasadzie tylko po niemiecku. Jak by ktoś jednak bardzo chciał mieć źródło po angielsku, to krótko podsumowałam stan badań w tymże języku ja :D w publikacji, która jest on-line (http://quart.uni.wroc.pl/archiwum/2018/48.html), ale o tym co jest w tym artykule właśnie planuję następny wpis tu na blogu. Pozdrawiam serdecznie!

      Reply
  2. Paweł says:
    January 24, 2019 at 7:09 pm

    Byle toast wzniesiony był z powagą, należytym szacunkiem i trunkiem odpowiednim!
    O Najjaśniejszym tylko z szacunkiem, bo za kpiny z Niego i dziesięć lat można dostać. Palivec coś niecoś o tym wie… ;)
    Pozdrawiam z Austriackiego Śląska i dziękuję za sympatyczny artykuł.

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      January 25, 2019 at 7:06 pm

      Dziękuję, wznoszę kielich (z należytym szacunkiem!) i pozdrawiam :)

      Reply

Post a Reply Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Szukaj

Najnowsze wpisy

  • Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Artykuły wydane w książce “DETEFON, RADION, VIS. Opowieści muzealne o II Rzeczypospolitej”
  • Średniowieczne autoportrety kobiet
  • Matka Boska bije diabła!
  • Międzynarodowa konferencja online: “Annihilating Evil: Scenes of Fighting, Slaying, Trampling and Binding Bad Forces in Art”

Ostatnie komentarze

  • Magdalena Łanuszka on Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Magdalena Łanuszka on “Księżyc pod jej stopami…”
  • Egoria on “Księżyc pod jej stopami…”
  • Stratos Vasdekis on Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • kaper on Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach

Archiwum

  • January 2023
  • December 2022
  • November 2022
  • October 2022
  • August 2022
  • July 2022
  • May 2022
  • April 2022
  • March 2022
  • February 2022
  • January 2022
  • December 2021
  • November 2021
  • August 2021
  • July 2021
  • June 2021
  • May 2021
  • April 2021
  • March 2021
  • February 2021
  • January 2021
  • December 2020
  • November 2020
  • October 2020
  • September 2020
  • August 2020
  • June 2020
  • May 2020
  • April 2020
  • March 2020
  • February 2020
  • January 2020
  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014

Kategorie

  • Aktualności
  • Blog
  • Media
  • Wykłady

Meta

  • Log in
  • Entries RSS
  • Comments RSS
  • WordPress.org

Tags

architektura Biblia Chrystus diabeł Duch Święty Europa Środkowa fotografia freski grafiki herb historia karnawał legendy literatura malarstwo martwa natura Matka Boska mitologia mozaiki muza nowożytność portret relikwie rynek sztuki rzeźba rękopisy seksualność starożytność sztuka sakralna Wielcy Mistrzowie wino XIX wiek XX wiek zwierzęta zwyczaje śmierć średniowiecze święci

Designed by Fragrance Design © 2013 | Powered by WordPress

×

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies.