http://posztukiwania.pl/wp-content/themes/special-theme
Navigation Menu
  • Blog
  • Aktualności
  • O mnie
  • Media
  • Wykłady
Home » Blog » Kwerenda w Internetach
Tue29

Kwerenda w Internetach

Magdalena Łanuszka :: in Sep 29, 2020 :: in Blog :: 2 comments

Dziś postanowiłam opowiedzieć o tym, jak wygląda praca zdalna w czasach pandemii, gdy trzeba w ciągu kilku dni napisać artykuł o jakimś obrazie.

Otóż mam do napisania tekst o „Madonnie pod jodłami” Lucasa Cranacha starszego do Tygodnika Powszechnego. Okazją jest czasowa wystawa tego obrazu w Muzeum Narodowym we Wrocławiu – dzieło zostało tam wypożyczone na czas remontu Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu, w którego zbiorach obraz się znajduje.

Otóż cały mój problem polega na tym, że po pierwsze aktualnie dostęp do bibliotek jest ograniczony z powodu pandemii, a po drugie w tym momencie i tak przebywam zagranicą (kto oglądał moje filmy na YouTube ten wie: jestem w Znojmie na Morawach). A zatem mam do dyspozycji głównie zasoby Internetu: Google Books, artykuły udostępnione przez autorów (np. w serwisie academia.edu), oraz skany publikacji dostępne w bibliotekach cyfrowych.

Z założenia nie ufam notkom prasowym, oraz ostrożnie podchodzę do artykułów w Wikipedii – czasami zdarza się niezły wpis w tym serwisie (do takich należą te opatrzone porządnymi przypisami, odwołujące się do porządnej literatury przedmiotu), ale nieczęsto w języku polskim. Natomiast uważam, że  informacje publikowane na stronach muzeów powinny być rzetelne, bo przygotowane są – jak sądzę – przez kuratorów na podstawie najaktualniejszego stanu badań. Nie zawsze jednak tak jest.

W przypadku obrazu Cranacha wiadomo, że od XVI wieku znajdował się on we wrocławskiej katedrze. Dzieło jest datowane ok. 1510 – to obraz wczesny, ale zawiera już znak herbowy Cranacha (skrzydlaty wąż w koronie z pierścieniem w pysku), który artysta otrzymał od elektora saskiego w 1508 r. Sądzę, że obraz mógł powstać niedługo po tym wydarzeniu: znak ów jest umieszczony na sygnecie namalowanym w lewym dolnym rogu obrazu, wraz z inicjałami L.C. ukazanymi w lustrzanym odbiciu (sygnet służył do pieczętowania – zapewne taki właśnie przedmiot Cranach sobie sprawił po tym, jak otrzymał znak, którym mógł się pieczętować).

Serwis lucascranach.org podaje jedynie, że obraz od XVI wieku był w katedrze we Wrocławiu. W niektórych publikacjach pojawia się informacja, że obraz zamówił biskup wrocławski Jan V Thurzon (zm. 1520). Tymczasem na stronie Muzeum Narodowego we Wrocławiu w materiałach promujących aktualną wystawę widnieje informacja: „Wizerunek Madonny z Dzieciątkiem zamówił u Lucasa Cranacha starszego dla wrocławskiej katedry jej dziekan Joachim von Lindlau na początku XVI w.” Obraz jest też określony jako „namalowany specjalnie dla Wrocławia”.

Podobną informację znalazłam w tekście Pauliny Barysz „Dwie Madonny – jedna historia” opublikowanym w serwisie Rynek i Sztuka:

To mnie zastanowiło. Joachima Lindlau (zm. 1565) znalazłam tylko w jednej książce (Erich Wiese, “Biedermeierreise durch Schlesien”, 1966) w odniesieniu do Madonny Głogowskiej – więc wnioskuję, że chodzi o Joachima von Liedlau, czyli dziekana wrocławskiej katedry i proboszcza kolegiaty głogowskiej, związanego ze wspomnianą Madonną Głogowską, również pędzla Lucasa Cranacha starszego (1518). Jest ona stratą wojenną (wiemy, że znajduje się obecnie z magazynie Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie, ale póki co nie udaje się jej odzyskać). Ową Madonnę Głogowską von Liedlau pozyskał w 1555 r. (3 lata po śmierci Lucasa Cranacha). Publikacje głównie podają, że Joachim von Liedlau zmarł w 1565 roku i został pochowany w głogowskiej kolegiacie. Wydawało mi się mało prawdopodobne, aby mógł on zamówić obraz do katedry już ok. 1510 – ale dla pewności musiałam znaleźć jego biogram.

Tego typu informacje często znajdują się w publikacjach z przełomu XIX i XX wieku. Dobra wiadomość jest taka, że są one często zdigitalizowane. Zła wiadomość jest taka, że zawartości zeskanowanych czasopism dostępnych w cyfrowych bibliotekach bardzo często nie wyłapuje wyszukiwarka Google.

W takiej sytuacji działamy stopniowo: najpierw wyszukujemy frazę w serwisie Google Books. Jest prawdopodobne, że wyskoczy nam coś, do czego dostępny jest jedynie podgląd fragmentów.

To jednak wystarcza nam, aby po tytule czasopisma (plus rocznik, numer, numery strony) znaleźć interesujący nas artykuł w bibliotece cyfrowej. W tym przypadku chodziło o tekst Gustava Baucha, „Schlesien und die Universität Krakau im XV. und XVI. Jahrhundert” w  „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens. Namens des Vereins unter Mitwirkung der Redaktionskommission” (1907, Bd. 41), który znalazłam w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej. I oto mam już biogram Joachima von Liedlau:

Człowiek, który studiował pod koniec lat 30. XVI wieku, a kanonikiem wrocławskiej katedry został w 1551 raczej na pewno nie ufundował obrazu do tej katedry ok. 1510 r.

Czy jednak rzeczywiście obraz Cranacha powstał specjalnie dla wrocławskiej katedry?

W artykule Moniki Kuhnke „Tajemnicze losy Madonny pod jodłami Lucasa Cranacha starszego” (“Cenne Bezcenne Utracone”, 1999 r.) znalazłam zdanie, że “Dzieło […] zostało podarowane przez Johanna Hessa biskupowi Johannowi Thurzo” – i tu znów mam problem z datami, ponieważ Jan Hess został notariuszem w kancelarii Thurzona dopiero w 1513 r. Oczywiście najlepiej byłoby, gdybym mogła sięgnąć do książki Aleksandry Szewczyk „Mecenat artystyczny biskupa wrocławskiego Jana V Thurzona (1506-1520)” (2009), no ale nie mam teraz do tej publikacji dostępu. Nie jest ona nawet w ograniczonym podglądzie dostępna w serwisie Google Books. W związku z tym kontynuuję przeczesywanie literatury niemieckiej sprzed ponad stu lat… i sięgam do kolejnej publikacji Gustava Baucha, tym razem „Johann Thurzo und Johann Hess”, znów w „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens” (1901, Bd. 36, H. 1). Okazuje się, że mamy tu informację, że Jan Hess przywiózł z Wittenbergi Cranacha dla biskupa Thurzona… ale było to „Biczowanie Chrystusa”. Już jako pracownik Thurzona, Hess był na krótko w Wittenberdze w 1517 roku, zaś w 1518 Caspar Ursinus Velius wysłał mu cztery dystychy, w których odniósł się do owego „Biczowania” pędzla Cranacha (czyli wtedy obraz był już we Wrocławiu).

Dla pewności jeszcze sięgnęłam po pomoc koleżeńską – Wojciech Kieler przysłał mi zdjęcia hasła poświęconego temu obrazowi z katalogu wystawy “Moda na Cranacha” z Muzeum Narodowego we Wrocławiu z 2017 r. (dziękuję bardzo!). Co prawda akurat dokładnie ta notka jest umieszczona w podglądzie publikacji na stronie Muzeum, ale zdjęcie jest nie najwyższej rozdzielczości. W każdym razie hasło to, autorstwa Aleksandry Szewczyk, zawiera taką informację: „Madonna pod jodłami była własnością wrocławskiego biskupa Johanna Thurzona (1464/1466-1520). Wraz z drugim obrazem Cranacha, Chrystusem ubiczowanym, przywiózł ją z Wittenbergi w 1517 r. ówczesny sekretarz biskupa, a późniejszy reformator Johann Hess (1490-1547). Na życzenie Thurzona poeta Caspar Ursinus Velius ułożył dwa łacińskie dystychy (Na Dziewicę, Na Nazareńczyka biczowanie), które umacniały połączenie obrazów w teologiczno-ideologiczny dyptyk.”

Czyli jednak faktycznie wychodzi na to, że „Madonna pod jodłami” Lucasa Cranacha starszego chyba nie powstała specjalnie dla biskupa wrocławskiego, skoro została mu dostarczona co najmniej 7 lat po namalowaniu.

A niniejszy wpis na blogu jest nie tylko po to, żeby zaprezentować Państwu zdalny tok pracy historyka sztuki odciętego od bibliotek, ale przede wszystkim po to, żeby pokazać, iż napisanie popularyzatorskiego artykułu wcale nie wiąże się z mniejszym nakładem pracy niż przygotowanie publikacji naukowej. Dedykuję zatem ten wpis tym, którzy myślą, że popularyzacja jest dla naukowca jakimś nieistotnym hobby, że można takie działania prowadzić mimochodem i po godzinach. To, że jakiś tekst napisany jest lekkim językiem i nie zawiera przypisów wcale nie znaczy, że nie trzeba było do jego przygotowania przekopać na przykład publikacji w języku niemieckim, i to jeszcze drukowanych czcionką frakturową.

***

[DODATEK 14.10.2020]:

Właśnie zauważyłam, że cytowana przeze mnie powyżej notka na stronie Muzeum Narodowego we Wrocławiu (https://mnwr.pl/cranach-madonna-pod-jodlami/) została edytowana – wpis nie wygląda już tak, jak screen w moim poście: nie ma informacji o Joachimie von Lindlau ani o tym, że dzieło powstało specjalnie dla wrocławskiej katedry. Pochlebiam sobie, że być może ktoś z MNWr czyta mój blog – jeśli niniejszy wpis przyczynił się do korekty, bardzo mnie to cieszy.

 



2 Visitor Comments

  1. kaper says:
    October 1, 2020 at 3:06 pm

    Piękny opis metodologii! W branżach technologicznych używa się dziś modnej nazwy OSINT (Open Source Intelligence, dawniej po polsku “biały wywiad”), czyli uzyskiwania informacji z jawnych źródeł. Jak widać, współczesne służby niczego nowego nie odkryły… nie zdziwię się, jeśli się dowiem, że tak robiono już w średniowieczu; może z tą różnicą, że wtedy problemem było zdobycie informacji, a dziś problemem jest jej przetworzenie i wydobycie informacji wartościowej.

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      October 2, 2020 at 9:36 am

      Dziękuję! W średniowieczu popularnością cieszyły się kompilacje różnych tekstów autorów starożytnych, zebrane przez pisarzy chrześcijańskich; jednym z najważniejszych encyklopedystów, z którego dzieł powszechnie korzystano, był Izydor z Sewilli. Zgadzam się jak najbardziej, że w dzisiejszych czasach przede wszystkim trzeba uważać na często powielane błędy i wyzwaniem jest ocena wartości źródła, z którego korzystamy. Już kilka razy pisałam tu o takich przypadkach, gdzie zasoby Internetu mogą nas wprowadzić w błąd, nawet gdy sięgniemy do pozornie bardzo dobrego źródła, na przykład tu: http://posztukiwania.pl/blog/2019/01/15/wiedenska-perla-malarstwa-poznogotyckiego/
      Pozdrawiam serdecznie!

      Reply

Post a Reply Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Szukaj

Najnowsze wpisy

  • Otwarty wykład on-line dla Muzeum Krakowa
  • Nie nadużywajmy wina
  • Frustracja św. Józefa
  • Św. Benedykt z drzewem w brzuchu
  • Playlisty na kanale Posztukiwania

Ostatnie komentarze

  • Magdalena Łanuszka on Homo Bulla
  • Marta on Homo Bulla
  • Magdalena Łanuszka on Nie nadużywajmy wina
  • Magdalena Łanuszka on Nie nadużywajmy wina
  • Barbara on Nie nadużywajmy wina

Archiwum

  • January 2021
  • December 2020
  • November 2020
  • October 2020
  • September 2020
  • August 2020
  • June 2020
  • May 2020
  • April 2020
  • March 2020
  • February 2020
  • January 2020
  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014

Kategorie

  • Aktualności
  • Blog
  • Media
  • Wykłady

Meta

  • Log in
  • Entries RSS
  • Comments RSS
  • WordPress.org

Tags

architektura Biblia Chrystus diabeł Duch Święty Europa Środkowa fotografia freski grafiki herb historia karnawał legendy literatura malarstwo martwa natura Matka Boska mitologia mozaiki muza nowożytność portret relikwie rynek sztuki rzeźba rękopisy seksualność starożytność sztuka sakralna Wielcy Mistrzowie wino XIX wiek XX wiek zwierzęta zwyczaje śmierć średniowiecze święci

Designed by Fragrance Design © 2013 | Powered by WordPress

×

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies.