http://posztukiwania.pl/wp-content/themes/special-theme
FacebookRss
Navigation Menu
  • Blog
  • Aktualności
  • O mnie
  • Media
  • Wykłady
Home » Blog » Trąba à rebours
Tue26

Trąba à rebours

Magdalena Łanuszka :: in Jan 26, 2021 :: in Blog :: 6 comments

Jakiś czas temu pisałam o piosence na siedzeniu jednej z postaci w piekle w tryptyku Ogród Rozkoszy Ziemskich Hieronima Boscha (wpis dostępny TU), a teraz postanowiłam wrócić do motywu muzycznego w powiązaniu z pośladkami.

Otóż tak się składa, że w średniowiecznych rękopisach niezwykle często pojawia się motyw „butt trumpet” (trąby tyłkowej): zaskakująco wiele jest przedstawień postaci grających na trąbach przytkniętych nie do ust, lecz do odbytu. Wygląda na to, że był to bardzo popularny motyw humorystyczny w kulturze Wieków Średnich.

Bibliothèque municipale de Boulogne-sur-Mer_MS 0131

Średniowieczna (łacińska) terminologia związana z muzyką oraz z aspektami proktologicznymi często posługiwała się tym samym słownictwem; przykładowo, łacińskie określenie przetoki okołoodbytniczej (fistula perianalis) wywodzi się od określenia fletu, czy też fletni. Z kolei słowo flatus, oznaczające gazy jelitowe, pojawiało się w muzycznych traktatach w odniesieniu do powietrza wdmuchiwanego do instrumentów dętych (dla zainteresowanych tematem polecam książkę Valerie Allen “On Farting: Language and Laughter in the Middle Ages”). No to dorzućmy jeszcze jeden fragment z „Piekła” w tryptyku Boscha:

Muzyka miała bardzo ważne znaczenie w ramach średniowiecznej wizji wszechświata; wedle antycznych teorii kosmologicznych ruchy ciał niebieskich odwołać można do dźwięków, które układają się w akordy muzyczne. Pitagorejczycy uważali, że odległości pomiędzy ciałami niebieskimi tworzą ciąg odnoszący się do skali muzycznej. Średniowieczna kosmologia posługiwała się terminem „harmonii sfer”; aniołowie tworzyć mieli niebiańskie chóry. Generalnie muzyka oraz przedstawienia aniołów grających na instrumentach były bardzo ważnymi elementami sztuki sakralnej. Oczywiście każde sacrum musi mieć swoje przeciwieństwo w sferze profanum: stąd zapewne popularność tego typu przedstawień na marginesach rękopisów, w przestrzeni przeznaczonej na obrazy groteskowe, obsceniczne, żartobliwe. Czasami nawet tylna część ciała wraz z instrumentem mogła być ukazana samodzielnie.

http://ica.themorgan.org/manuscript/thumbs/76974

Bardziej poważnie można uznać, że trąbienie „z drugiej strony” wiązało się z odniesieniem do grzechu i diabła, do niskich popędów godnych potępienia. Wprost taka akcja pojawia się na przykład w „Boskiej Komedii” Dantego, oczywiście w Piekle, gdy na koniec pieśni XXI diabeł dowodzący grupą innych dał im sygnał: „ed elli avea del cul fatto trombetta”. Ciekawe jest swoją drogą porównanie różnych tłumaczeń tego fragmentu; według Juliana Korsaka (1860) wers ten brzmi „A wódz ich tyłem trąbił marsz pochodny”; Antoni Stanisławski przełożył to jako „A on im z kupra zatrąbił na drogę.” (1870), zaś Edward Porębowicz: „ A on im z kupra zagrał przed wymarszem.” (1906). Co ciekawe, tłumacze ci odczuwali także potrzebę opatrzenia tego fragmentu przypisem wyjaśniającym (usprawiedliwiającym?); Stanisławski wspomniał o „stylu średniowiekowych grotesków”, podobnie jak Porębowicz, który zaznaczył, że „Cała ta oraz następna pieśń posiadają charakter komiczny groteski”. Najkwieciściej problem opisał Korsak, określając werset ten „odrażającym dla nosa delikatnego.” i wyjaśniając, że „Tu Dante może ubliżył gustowi estetycznemu, ale za to wiernym był echem opinii średniowiecznej, która wyobrażenie obrzydliwości przywiązywała szczególnie do piekła, a sztuka w średnich wiekach malując piekielne obrazy, żywiołem grotesque zwanym, często się posługiwała.”

Tymczasem nowe tłumaczenie Agnieszki Kuciak (2002) nie zawiera prób usprawiedliwienia tego fragmentu, a także przekłada go znacznie dosadniej – niewątpliwie bardziej w duchu średniowiecznego oryginału: „a on jak z trąby z dupy swej wypali.”

https://brbl-dl.library.yale.edu/vufind/Record/3432521

I tak naprawdę tu właśnie dotykamy kwestii, o której chcę pisać na moim blogu: chodzi o to, że nasze wyobrażenie na temat kultury i sztuki wieków średnich jest w bardzo dużej mierze wypaczone przez… dziewiętnastowieczną cenzurę! Paradoks polega na tym, że z jednej strony średniowiecze w pewnym sensie zostało „odkryte” w XIX wieku; wiele zabytków poddano renowacji, wiele dzieł średniowiecznej literatury doczekało się wydania w formie edycji krytycznych. Romantycy z lubością sięgali do średniowiecznych legend, przywracając pamięć o wielu zapomnianych już wówczas opowieściach. Jednocześnie jednak ową średniowieczną spuściznę dostosowywano do oczekiwań raczej pruderyjnego społeczeństwa XIX wieku. Zbudowano mit średniowiecza: wykreowano fałszywą wizję epoki pobożnej, heroicznej, rycerskiej i religijnej; a z drugiej strony utrwalono szkodliwe stereotypy o wiekach średnich jako czasach ciemnoty, brudu, i brutalności, choć wiele elementów tych stereotypów (np. polowania na czarownice, albo niechęć wobec higieny) wiążą się w rzeczywistości z czasami nowożytnymi.

Mam nadzieję, że mój blog chociaż trochę zwalcza te stereotypy. Chciałabym, żeby wszyscy wiedzieli, że średniowiecze było epoką barwną i krwistą, a ówczesna kultura wizualna była czasami bardziej bezpruderyjna, niż ta nasza współczesna. A na pewno bywała bardziej wesoła.

http://www.bl.uk/manuscripts/FullDisplay.aspx?ref=Stowe_MS_17

Ale uwaga – ufajcie tylko sprawdzonym blogom! Oto bowiem zbierając ilustracje do niniejszego wpisu natknęłam się w sieci na kilka fotomontaży, wstawiających w średniowieczne dekoracje marginalne trąby tam, gdzie oryginalnie wcale ich nie ma! Mamy bowiem tendencje do poszukiwania sensacji, i najwyraźniej czasami wygodniej jest spreparować ilustrację, niż zrobić porządną kwerendę wśród zdigitalizowanych rękopisów. A jak ktoś już wpuści takiego „fejka” w Internet, do dalej zaczyna to żyć własnym życiem.

I właśnie dlatego ja do każdej ilustracji dodaję opis: skąd ta miniatura, jaka jest sygnatura rękopisu, jaki numer karty. Zajmuje to trochę czasu, ale przynajmniej wiecie, Drodzy Czytelnicy, że nie wciskam Wam tu niesprawdzonych sensacji.

Poniżej zatem przedstawiam galerię (niektórych) fałszywych „trąb”, w zestawieniu z oryginałami:

 

…

 

 

…

 

 

…

 

Dlaczego ktoś zrobił te fotomontaże – to pozostaje dla mnie zagadką. Oryginały nie są wszak wcale mniej obsceniczne, tylko po prostu nie zawierają motywu trąby. Co to za mediewistyczny trolling? Nie wiem. Ale faktem jest, że mnóstwo artykułów powiela te fałszywe ilustracje – mało tego, znalazłam nawet w sprzedaży podkładki pod kubeczki z nadrukami z tymi właśnie fałszywymi ilustracjami. Niech mi ktoś wyjaśni, co tu się wydarzyło?



6 Visitor Comments

  1. Kinga says:
    January 28, 2021 at 4:25 pm

    Bardzo ciekawy wpis. Rzekłabym taki od doopy strony XD Pozdrawiam i czekam na kolejne!

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      January 28, 2021 at 4:36 pm

      hahaha! Dziękuję bardzo! :)

      Reply
  2. Borsuk mazurski says:
    January 28, 2021 at 10:28 pm

    Cóż za ciekawy tekst, i z jaką swadą napisany. Pozdrawiam.

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      January 30, 2021 at 5:41 pm

      Bardzo dziękuję! Odwzajemniam pozdrowienia :)

      Reply
  3. Pharlap says:
    February 16, 2021 at 2:53 am

    Świetne !
    Przy okazji pytanie – czy wiersz A. Fredro na poruszony tu temat to prawda czy fake?
    Tekst tu: https://poezja.org/wz/Fredro_Aleksander/24554/O_pierdzeniu

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      February 16, 2021 at 12:41 pm

      No muszę przyznać, że nie wiem – trzeba by zapytać jakiegoś speca od twórczości Fredry. Od ręki nie widzę tego wiersza cytowanego w jakiś pewnych źródłach… ale będę się jeszcze rozglądać :)

      Reply

Post a Reply Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Szukaj

Najnowsze wpisy

  • Udział w konferencji “Shaped by Greed. Reflections and Impacts of Environmental Exploitation in European Visual Cultures 1200–1900” W Brnie
  • MAJTKOWE SEKRETY “DEKAMERONU”
  • Zagadkowy kult świętego psa
  • Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Artykuły wydane w książce “DETEFON, RADION, VIS. Opowieści muzealne o II Rzeczypospolitej”

Ostatnie komentarze

  • Magdalena Łanuszka on MAJTKOWE SEKRETY “DEKAMERONU”
  • Magdalena Łanuszka on Misterium upojenia
  • Rafal on Misterium upojenia
  • alfath on MAJTKOWE SEKRETY “DEKAMERONU”
  • Magdalena Łanuszka on Zagadkowy kult świętego psa

Archiwum

  • May 2023
  • March 2023
  • February 2023
  • January 2023
  • December 2022
  • November 2022
  • October 2022
  • August 2022
  • July 2022
  • May 2022
  • April 2022
  • March 2022
  • February 2022
  • January 2022
  • December 2021
  • November 2021
  • August 2021
  • July 2021
  • June 2021
  • May 2021
  • April 2021
  • March 2021
  • February 2021
  • January 2021
  • December 2020
  • November 2020
  • October 2020
  • September 2020
  • August 2020
  • June 2020
  • May 2020
  • April 2020
  • March 2020
  • February 2020
  • January 2020
  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014

Kategorie

  • Aktualności
  • Blog
  • Media
  • Wykłady

Meta

  • Log in
  • Entries RSS
  • Comments RSS
  • WordPress.org

Tags

architektura Biblia Chrystus diabeł Duch Święty Europa Środkowa fotografia freski grafiki herb historia karnawał legendy literatura malarstwo martwa natura Matka Boska mitologia mozaiki muza nowożytność portret relikwie rynek sztuki rzeźba rękopisy seksualność starożytność sztuka sakralna Wielcy Mistrzowie wino XIX wiek XX wiek zwierzęta zwyczaje śmierć średniowiecze święci

Designed by Fragrance Design © 2013 | Powered by WordPress

×

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies.