http://posztukiwania.pl/wp-content/themes/special-theme
Navigation Menu
  • Blog
  • Aktualności
  • O mnie
  • Media
  • Wykłady
Home » Blog » Średniowieczne autoportrety kobiet
Sun18

Średniowieczne autoportrety kobiet

Magdalena Łanuszka :: in Dec 18, 2022 :: in Blog :: 6 comments

Odnoszę wrażenie, że modnym ostatnio tematem jest problem (braku) kobiet w świecie sztuki dawnej. Niewątpliwie prawdą jest, że najsłynniejsi artyści dawnych wieków to mężczyźni, zaś kobiety miały kiedyś znacznie bardziej ograniczone możliwości osiągnięcia sukcesu zawodowego. Ważnym i dobrym trendem jest przywracanie pamięci o dorobku artystycznym kobiet w dawnych wiekach. Być może dyskusja na ten temat wiąże się w tej chwili na przykład z dość dużą popularnością niedawno wydanej książki „The Story of Art without Men” (Katy Hessel, 2022), do której m.in. odniosła się w Eliza Goodpasture w artkule opublikowanym w serwisie ArtReview („The Problem with the ‘Look, I Found Her!’ Trend in Art History”). Niestety wszystkie te analizy zaczynają się od Renesansu – tak jakby sztuka kobiet, czy w ogóle obecność kobiet w świecie artystycznym, w ogóle nie istniała przed XV wiekiem.

Oczywiście prawdą jest, że w średniowieczu i czasach nowożytnych kobiety napotykały na szereg trudności, gdy chciały mieć jakieś życie zawodowe, nie ważne czy jako artystki, czy też w innych branżach. Oczywiście cechy rzemieślnicze działające w średniowiecznych miastach były zdominowane przez mężczyzn, ale wbrew pozorom kobiety także pracowały – w warsztatach, w sklepach, w rodzinnych „biznesach”. Jeśli chodzi o malarki – kobiety najczęściej kształciły się, a później pracowały, u boku swych ojców, braci czy mężów. Niestety olbrzymia część zachowanych do dziś dzieł sztuki dawnej pozostaje anonimowa, nie wiemy zatem, które mogły być stworzone przez kobiety. Przykładowo, synów słynnego niderlandzkiego malarza Pietera Bruegela starszego, Jana i Pietera Młodszego, uczyła malarstwa ich babka Mayken Verhulst, która sama była artystką, tylko nie zachowały się dzieła, które moglibyśmy jej przypisać bez żadnych wątpliwości.

Ze źródeł wiemy, że kobiety bywały pisarkami i iluminatorkami. Hildegarda z Bingen (1098-1179) pisała dzieła o medycynie, historii naturalnej i lecznictwie, komponowała muzykę i malowała miniatury. Iluminatorkami były także kobiety świeckie. Kiedyś już wspominałam (we wpisie o fallicznym drzewku, dostępnym TU) o paryskim warsztacie małżonków Richarda i Jeanne de Montbaston; po śmierci męża w 1353 roku Jeanne sama prowadziła warsztat – przypisuje się jej (niezbyt przyzwoite) dekoracje rękopisu “Powieści o Róży” (Bibliothèque Nationale de France, MS. Fr. 25526).

Z kolei z przekazów Christine de Pisan wiemy, że w Paryżu na przełomie XIV i XV w. działała iluminatorka Anastasia, która specjalizowała się w dekoracjach marginalnych i tłach miniatur; była ponoć mistrzynią malowania kwiatów i ornamentalnych detali.

Zdarzało mi się trafiać na stwierdzenie, że autoportret Cathariny van Hemessen (1528-po 1565), który zresztą zachował się w kilku kopiach (w Bazylei, w Petersburgu i w Kapsztadzie), to najstarszy zachowany autoportret kobiety. Nie jest to prawdą; jeśli już chcemy określać ten autoportret jako „najstarszy” (lub jeden z najstarszych), to może chodzić jedynie o kompozycję: dopiero po połowie XVI wieku popularne stały się autoportrety ukazujące malarzy (i malarki) przy pracy – ten zaś datowany jest na rok 1548.

Kunstmuseum Basel

Samo malowanie autoportretów jest niejako naturalne dla malarzy; istnieje nawet teoria, że ponieważ młodzi malarze często ćwiczą malując samych siebie, to później mają tendencję do tego, żeby wszystkim postaciom w swych obrazach nadawać rysy zbliżone do własnych.

Znaną starożytną malarką była Iaia, działająca w I wieku przed Chrystusem. Opisał ją Giovanni Boccaccio w swoim zbiorze żywotów słynnych kobiet (“De mulieribus claris”, lata 50. XIV w.), błędnie nazywając ją Marcią. Jako że Pliniusz Starszy wspominał, iż malowała ona autoportrety używając lusterka, tak właśnie ukazano ją w ilustrowanym rękopisie dzieła Boccaccia w przekładzie francuskim z początków XV wieku:

1402, Paris, BnF, Français 12420 f.101v
https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b10509080f/f210.item.zoom

Moje ulubione autoportrety kobiet są tymczasem jeszcze wcześniejsze. Oto w drugiej połowie XII wieku zakonnica Guda przepisała i udekorowała rękopis zbioru kazań, umieszczając w jednym z inicjałów swój autoportret, wraz z informacją o tym, że księga jest jej dziełem („GUDA peccatrix mulier scripsit quae pinxit hunc librum” – „GUDA grzesznica tę księgę spisała i ozdobiła).

Frankfurt am Main, Universitätsbibliothek Johann Christian Senckenberg, ms. Barth. 42, fol. 110v
https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/msma/content/pageview/3644769

W tym przypadku nie ma żadnych wątpliwości, że mamy do czynienia z autoportretem; nie jest to też całkiem zaskakujące, że zakonnice – podobnie jak zakonnicy – przepisywały i dekorowały księgi w swych klasztorach. Ale niewykluczone, że w klasztornych skryptoriach mogły także pracować kobiety świeckie.

Bardzo prawdopodobne jest, że taką właśnie była Claricia, której wizerunek (jako ogonek litery Q) znalazł się w psałterzu wykonanym u benedyktynek w Augsburgu na przełomie XII i XIII wieku. Nie wiemy na pewno, kim była Claricia – jej przedstawienie zawiera jedynie inskrypcję z imieniem. Jest to jednak kobieta w świeckim (modnym) stroju, zaś długie włosy zaplecione w warkocze i odkryta głowa świadczą o tym, że jest ona panną. Być może to wysoko urodzona dziewczyna, która w klasztorze pobierała nauki, których elementem mogła być edukacja artystyczna.

Walters Art Museum, W.26,
https://art.thewalters.org/detail/25823/claricia-swinging-on-an-initial-q-2/

Ś.p. profesor Jerzy Gadomski (znakomity znawca krakowskiego gotyckiego malarstwa tablicowego) pisał, że wielokrotnie spotykane w krakowskich źródłach „malarki” („pictrix”, „molerin”) były to wdowy po malarzach, które utrzymywały działanie warsztatu po mężach – jako właścicielki, a nie artystki. Czy jednak rzeczywiście niemożliwym jest, by przynajmniej niektóre z nich same malowały? Ja chcę sądzić, że jest to możliwe; kto wie, może któreś z licznie zachowanych anonimowych krakowskich gotyckich obrazów i miniatur zostały jednak stworzone przez kobiety?



6 Visitor Comments

  1. Ryszard Nakonieczny says:
    December 19, 2022 at 9:00 am

    świetny tekst jak i pozostałe

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      December 25, 2022 at 10:00 pm

      Dziękuję! :)

      Reply
  2. alfath says:
    December 24, 2022 at 5:25 pm

    Pani Magdalenie i wszystkim, którzy tu zaglądają – wesołych Świąt!

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      December 25, 2022 at 10:01 pm

      Dziękuję i oczywiście również życzę radosnych, spokojnych Świąt, a w Nowym Roku zdrowia, pokoju i sukcesów :)

      Reply
  3. Ewa says:
    January 4, 2023 at 11:18 am

    Świetny text. Dzięki!

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      January 4, 2023 at 12:24 pm

      Dziękuję :)

      Reply

Post a Reply Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Szukaj

Najnowsze wpisy

  • Zagadkowy kult świętego psa
  • Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Artykuły wydane w książce “DETEFON, RADION, VIS. Opowieści muzealne o II Rzeczypospolitej”
  • Średniowieczne autoportrety kobiet
  • Matka Boska bije diabła!

Ostatnie komentarze

  • kaper on Zagadkowy kult świętego psa
  • alfath on Zagadkowy kult świętego psa
  • alfath on Zagadkowy kult świętego psa
  • Magdalena Łanuszka on Zagadkowy kult świętego psa
  • alfath on Zagadkowy kult świętego psa

Archiwum

  • February 2023
  • January 2023
  • December 2022
  • November 2022
  • October 2022
  • August 2022
  • July 2022
  • May 2022
  • April 2022
  • March 2022
  • February 2022
  • January 2022
  • December 2021
  • November 2021
  • August 2021
  • July 2021
  • June 2021
  • May 2021
  • April 2021
  • March 2021
  • February 2021
  • January 2021
  • December 2020
  • November 2020
  • October 2020
  • September 2020
  • August 2020
  • June 2020
  • May 2020
  • April 2020
  • March 2020
  • February 2020
  • January 2020
  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014

Kategorie

  • Aktualności
  • Blog
  • Media
  • Wykłady

Meta

  • Log in
  • Entries RSS
  • Comments RSS
  • WordPress.org

Tags

architektura Biblia Chrystus diabeł Duch Święty Europa Środkowa fotografia freski grafiki herb historia karnawał legendy literatura malarstwo martwa natura Matka Boska mitologia mozaiki muza nowożytność portret relikwie rynek sztuki rzeźba rękopisy seksualność starożytność sztuka sakralna Wielcy Mistrzowie wino XIX wiek XX wiek zwierzęta zwyczaje śmierć średniowiecze święci

Designed by Fragrance Design © 2013 | Powered by WordPress

×

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies.