Sir Lancelot na Śląsku
Dzisiaj napiszę o wyjątkowym zabytku, o którym wiele osób już słyszało, ale który wciąż chyba niestety nie jest w Polsce powszechnie kojarzony. Wieża Książęca w Siedlęcinie (woj. dolnośląskie) powstała w 1 połowie XIV wieku, a w środku znajdziemy unikatowe na skalę europejską malowidła: dekoracja tamtejszej sali zawiera między innymi cykl przedstawień legendy o Lancelocie.
Pisałam już kiedyś o tym, że najsłynniejsze literackie cykle średniowiecza dzielimy na tak zwaną Materię Francuską (opowieści związane z rycerstwem Karola Wielkiego), Materię Rzymską (poematy wywodzące się z literatury antycznej) i wreszcie Materię Bretońską, czyli historie Króla Artura i Rycerzy Okrągłego Stołu (wpis dostępny TU). Lancelot to bohater tej ostatniej grupy, i to bohater w zasadzie główny.
Najpopularniejszym arturiańskim dziełem był bowiem tak zwany “Lancelot Prozą” (zwany także Cyklem Wulgaty): francuski tekst opowiadający podstawową legendę (o Arturze, o Merlinie, o poszukiwaniu Graala, o romansie Lancelota i Ginewry, ze śmiercią Artura na koniec), powstały około 1210-30. O jego popularności świadczy fakt, że do dziś zachowało się około 150 średniowiecznych rękopisów (lub fragmentów) tego tekstu; były także wersje w tłumaczeniach na inne języki.
Większość zachowanych do dziś ilustracji legendy Lancelota to właśnie dekoracje owych rękopisów – cykl ukazany we freskach to prawdziwy rarytas, choć zapewne w średniowieczu nie była to taka rzadkość. Dziś pozostałości arturiańskich cykli fresków zachowały się na przykład w kilku rezydencjach włoskich (cyklem Lancelota udekorowano w czternastym wieku wieżę we Frugarolo w Piemoncie). Wieża w Siedlęcinie jest zatem jednocześnie unikatowym zabytkiem, oraz dowodem na to, że dwory średniowiecznych Piastów śląskich były “na bieżąco” z kulturą i sztuką Europy Zachodniej.
Dwa pasy dekoracji w Siedlęcinie ukazują Lancelota w kilku epizodach jako największego z rycerzy: dowodzą tego jego zwycięskie walki z różnymi przeciwnikami, oraz fakt, że w cudowny sposób uzdrowił Sir Urry’ego. Jednocześnie jednak Lancelot był odpowiedzialny za śmierć Artura i ostateczny upadek Okrągłego Stołu, poprzez swój romans z królową Ginewrą. Górna część dekoracji w Siedlęcinie ukazuje początek tego grzesznego związku: Ginewra, żona Artura, została porwana przez Maleganta; Lancelot ją uratował, ale niestety przy okazji się w sobie zakochali.
Cudzołożny związek z czasem wyszedł na jaw, co uruchomiło cykl wydarzeń zakończony upadkiem arturowego królestwa; sam Lancelot z powodu swojego grzechu nie zdołał też zdobyć Graala, chociaż udało mu się go zobaczyć. Poświęcił zatem rycerską sławę i karierę dla kobiety – w Siedlęcinie nie znajdziemy jednak przedstawień zakończenia legendy. Tu epizod kończy się na zakochaniu rycerza i królowej: zostali oni ukazani jako para trzymająca się za ręce. Gest pozornie małżeński, ma jednak ukryty przekaz: trzymają się oni za ręce lewe, ponieważ ich związek ma charakter cudzołożny.
Fundatorem wieży i fresków (malowidła są w technice tzw. fresku suchego) był książę jaworsko-świdnicki Henryk I, którego żoną była Agnieszka Przemyślidka. We Lwówku Śląskim zachowana jest płyta, prawdopodobnie pochodząca z nagrobka tejże pary. Oto rycerz i dama, zwróceni ku sobie, trzymają się za ręce – tym razem jednak za ręce prawe, bowiem ich miłość nie jest wiarołomna.
Henryk i Agnieszka nie doczekali się potomstwa (podobnie jak Artur i Ginewra), ale pozostały po nich zabytki ukazujące wspaniałość dworskiej kultury na średniowiecznym Śląsku. Zapewne razem wczytywali się w romanse, których treść ozdobiła ściany ich rezydencji. A nagrobek dopełnia jeszcze wizję takiego partnerskiego związku – nie mówmy zatem, nawet przysłowiowo, że średniowiecze było “ciemne” i zacofane.
***
Za inspirację do napisania tego wpisu dziękuję pani Katarzynie Ogrodnik-Fujcik, polecam także jej Henryków Blog, zawierający dużo ciekawych informacji m.in. o wieży i freskach w Siedlęcinie.
Szersza analiza fresków dostępna jest też w artykule: L. Marek, P. Nocuń, Knights of the Round Table of the tower in Siedlęcin, Silesia, “Acta Militaria Mediaevalia” IX, Kraków – Rzeszów – Sanok 2013, s. 89-127 (pdf w serwisie academia.edu)