Nie zadzieraj z Węgierką

Magdalena Łanuszka :: in Mar 1, 2018 :: in Blog :: 8 comments

Dziś postanowiłam poszukać ciekawostek w sztuce naszych bratanków Węgrów, choć tak naprawdę postać, o której chcę napisać, ma duże związki także z Polską. Chodzi o św. Władysława; w polskiej sztuce nie ma zbyt wielu jego przedstawień – a szkoda, bo jak by nie było, to osobisty patron kilku polskich królów. W dodatku, jak zanotował Gall Anonim, późniejszy święty Władysław – choć był władcą Węgier – urodził się i wychował w Polsce!

Ojcem św. Władysława był Bela I z dynastii Arpadów, zaś jego matką córka polskiego króla Mieszka II. Władysław urodził się w latach 40-tych XI wieku, gdy jego ojciec przebywał w Polsce na wygnaniu. Później jednak, w 1060 r. Bela, pokonawszy swego brata, został Królem Węgier. Przepychanki o tron węgierski pomiędzy przedstawicielami rodu Arpadow ciągnęły się w kolejnych pokoleniach; w każdym razie sam Władysław też w końcu zasiadł na Węgierskim tronie, po śmierci swego brata Gejzy I (1077 r.). Władysław zmarł w 1095 r, a niecałe sto lat później został ogłoszony świętym; jego legendy rozwijały się od XIII wieku. Władca ten został jednym ze świętych patronów Węgier – w XIV wieku przyjął jego imię wielki książę litewski Jagiełło, niewątpliwie ku ukontentowaniu węgierskiej królewny Jadwigi Andegaweńskiej, którą poślubił.

Wyjątkowo interesujące są średniowieczne malowidła ścienne z legendą św. Władysława – takich cykli zachowało się całkiem sporo na terenach dawnego królestwa Węgier (część z nich dzisiaj znajduje się na Słowacji, a sporo – w dzisiejszej Rumunii). Są one niezwykle ciekawe, bowiem koncentrują się głównie na jednym dość krwawym epizodzie z legendy świętego. Władysław to święty wojownik, a najważniejszym – sądząc po ikonografii – epizodem z jego żywota było pokonanie wojownika Kumana.

Opowieść zamieszczona w czternastowiecznej węgierskiej “Kronice Ilustrowanej” (Chronicon Pictum) jest następująca: książę Władysław zobaczył raz pogańskiego wojownika (“Kumana” – czyli przedstawiciela wędrownego ludu Połowców, spokrewnionego z Turkami Seldżuckimi), który porwał węgierską dziewczynę. Święty postanowił uratować to dziewczę – gonił najpierw poganina konno, ale nie mógł go doścignąć. Zawołał więc do porwanej dziewczyny, żeby zrzuciła swego oprawcę z konia. Gdy tak się stało, Władysław stanął ze swym przeciwnikiem do walki wręcz, pokonał go i zabił.

Jak dla mnie najciekawsza w średniowiecznych malowidłach ukazujących tę opowieść jest rola dzieweczki, czy może nawet dziewczynki, w całej tej walce. Jakkolwiek tekst Kroniki nie opisuje dziewczyny jako zaangażowanej w walkę przeciwnikiem, to malowidła ukazują ją niemalże jako sprawczynię śmierci Kumana. Oto bowiem dziewczynka znacząco pomogła Władysławowi w pokonaniu poganina: na malowidłach widzimy, że w momencie, gdy obaj wojownicy walczyli ze sobą, dziewczę wkroczyło do akcji i podcięło Kumana za pomocą topora!

Co jeszcze bardziej zaskakujące, w następnej scenie, czyli w przedstawieniu śmierci Kumana, Władysław jedynie podtrzymuje pokonanego wroga, zaś to dziewczynka dokonuje właściwej egzekucji, czyli obcina głowę pokonanego!

Na koniec oboje – Władysław i dziewczynka – oddają się przyjemnemu odpoczynkowi. Książę, jako wybawiciel niewiasty, zyskuje prawo do ułożenia swej głowy na jej kolanach. Tak oto do żywotu świętego wkroczył tradycyjny motyw ze świeckiego romansu: rycerz ratuje damę porwaną przez grubianina, zabija go, a w zamian może cieszyć się względami ocalonej pani.

Zazwyczaj jednak damy w opałach miały to do siebie, że pozwalały się uratować dzielnym rycerzom, nie mieszając się do samej walki. Krwiożercza dziewczynka, podcinająca nogi swojemu oprawcy, a następnie własnoręcznie (i z pewną satysfakcją) obcinająca mu głowę, może budzić w nas pewien niepokój.

Duża część tych interesujących malowideł zachowała się, jak wspomniałam, na terenach dzisiejszej Rumunii. Ciekawe, czy żądna krwi panna nie była przypadkiem pra-pra-pra…babką słynnego Palownika, zwanego Drakulą… przy okazji można zauważyć, że on też miał na imię “Władek”.

A może to po prostu była średniowieczna silna i niezależna kobieta? A święty Władysław z kolei był dżentelmenem: odmówił sobie przyjemności samodzielnego ścięcia wroga, tylko potrzymał go wygodnie, żeby dama mogła sama zadać śmiertelny cios. Po wszystkim, zapewne obryzgani krwią, zalegli razem na trawce i ćwierkały im ptaszki, które zleciały się do bezgłowego ciała Kumana. I taka właśnie romantyczna opowieść zdobi święte wnętrza ponad 30 kościołów na terenie dawnego Królestwa Węgier.

***

Zainteresowanym polecam stronę projektu “Szent Laszlo”, zbierającą zdjęcia malowideł z różnych kościołów: http://www.szentlaszlo.com/