http://posztukiwania.pl/wp-content/themes/special-theme
Navigation Menu
  • Blog
  • Aktualności
  • O mnie
  • Media
  • Wykłady
Home » Blog » Matka Boska od grzeszników
Sun14

Matka Boska od grzeszników

Magdalena Łanuszka :: in Mar 14, 2021 :: in Blog :: 2 comments

Wśród rękopisów, które szczególnie lubię, są tak zwane Godzinki Taymouth, datowane na drugą ćwierć XIV wieku, dziś przechowywane w British Library (Yates Thompson MS 13). Nazwa ich wywodzi się od szkockiego zamku Taymouth, w którym rękopis znajdował się w czasach nowożytnych (zachowane notki w dialekcie świadczą o tym, że do Szkocji modlitewnik ten trafił w XVI wieku). Był to luksusowy modlitewnik Godzinek, stworzony najprawdopodobniej w Londynie, na dworze królewskim; zamówiony przez królową (zawiera kilka przedstawień koronowanych niewiast). Różne są hipotezy odnośnie jego fundatorki; ostatnia monografia, pióra Kathryn A. Smith (“The Taymouth Hours: Stories and the Construction of the Self in Late Medieval England”, 2012) dowodzi, że fundatorką mogła być królowa Filipa de Hainault, żona króla Anglii Edwarda III, zaś sam rękopis mógł być prezentem zaręczynowym dla królewskiej siostry, Eleonory Woodstock, która w 1331 roku zaręczyła się z hrabią Geldrii Renaldem II.

Tak czy inaczej, te przepiękne i bogato dekorowane Godzinki były niewątpliwie przeznaczone dla kobiety. Bardzo interesujące są treści przedstawień zdobiących bas-de-page, czyli dolne marginesy kolejnych kart. W przedziwny sposób pomieszane są tam sceny biblijne, sceny ze świeckich romansów rycerskich, oraz sceny z legend i żywotów świętych.

Sądzę, że do tych Godzinek będę wracać na blogu jeszcze wielokrotnie. Dziś chciałabym przyjrzeć się kilku wyjątkowym legendom maryjnym zilustrowanym w tym rękopisie. Podstawą tych przedstawień był zapewne zbiór Les Miracles de Nostre-Dame („Cuda Matki Boskiej”), spisany przez Gautiera de Coincy, benedyktyna żyjącego na przełomie XII i XIII wieku. Większość z tych opowieści znalazła się później w Cantigas de Santa Maria, czyli zbiorze 420 pieśni w języku galicyjsko-portugalskim, napisanych w drugiej połowie XIII wieku na dworze króla Kastylii Alfonsa X Mądrego, a także w innych kompilacjach, krążących po całej Europie. Są to opowieści o cudownych interwencjach Matki Boskiej, która miała ratować grzeszników w opałach. Często fizycznie pokonując diabła.

http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=yates_thompson_ms_13_fs001r

Wśród tych historii jest legenda o „diabelskim dziecku”, przeklętym z powodu poczęcia w grzechu, a uratowanym przez Matkę Boską – o tej legendzie pisałam już we wpisie „Matka Boska Pałująca” (dostępny TU).

Tymczasem w historiach zilustrowanych w Godzinkach Taymouth mamy inną fascynującą „macierzyńską” opowieść: o ksieni, która urodziła dziecko. Otóż pewna ksieni, bardzo pobożna i otaczająca czcią Matkę Boską, niestety w chwili słabości uległa zarządcy klasztoru, no i zaszła w ciążę. Zakonnice doniosły o tym do biskupa, ale Maria ratowała ksienię: sama odebrała poród i zabrała dziecko, zostawiając je w opiece pewnemu pustelnikowi. Gdy biskup postanowił sprawdzić, czy faktycznie ksieni urodziła, okazało się, że Madonna w cudowny sposób przywróciła dziewictwo kobiety. W Godzinkach Taymouth mamy cykl przedstawień: Maria zabiera (z pomocą anioła) nowonarodzone dziecko, anioł zaś dostarcza je do pustelnika. Następnie widzimy, jak biskup sprawdza, czy piersi ksieni nie produkują mleka, co powinno mieć miejsce po porodzie. Tymczasem dziecko pozostawione u pustelnika, było w rzeczywistości karmione przez samą Matkę Boską.

Ogólnie trzeba zauważyć, że dość często w tych średniowiecznych legendach maryjnych Madonna interweniuje w sposób moralnie dwuznaczny, chroniąc grzeszników przed skądinąd słuszną karą. Wpisuje się to oczywiście w topos miłosiernej matki (w zestawieniu ze sprawiedliwym ojcem: grzesznicy są zatem dziećmi, które wiedząc, że powinny spodziewać się słusznej kary od Boga Ojca za swe przewinienia, uciekają się pod opiekę Matki, gotowej ochronić dzieci nawet jeśli kara im się należała). Wyjątkowo często w tych opowieściach Maria ratuje kobiety lub zakonników; kolejnym ciekawym przykładem jest seria ilustracji opowieści o mnichu i zamężnej damie, którzy mieli romans. Zostali oni przyłapani i zakuci w dyby, ale Maria przybyła im na pomoc prowadząc parę diabłów, których zakuła w miejsce uwolnionych grzeszników. Mnich szybciutko schował się do klasztoru, dama wróciła do domu, a opat, który przyszedł by zobaczyć przyłapanego na gorącym uczynku mnicha, musiał uznać oskarżenie za niesłuszne.

Wygląda zatem na to, że Matka Boska w średniowiecznych legendach występowała jako pomocnica cudzołożników (!), oraz ostatnia deska ratunku dla łamiących przysięgi (w tych przypadkach: głównie śluby czystości i przysięgi wierności małżeńskiej). Zastanawiające są swoją drogą takie właśnie treści w dekoracji rękopisu zamówionego przez jedną kobietę (już zamężną), dla drugiej (która właśnie będzie wychodzić za mąż).

Przy tej okazji pozwolę sobie zauważyć, że średniowieczne traktaty medyczne (na przykład „De curis mulierum” z XII wieku, przypisywany lekarce Trocie z Salerno) zawierały przepisy na „odzyskiwanie” oznak dziewictwa, ale nie przewidywały one wznoszenia modłów do Madonny – najskuteczniejsze miały być pijawki przyłożone w odpowiednie miejsce przed nocą poślubną, które zapewniały opuchlinę i krwawienie, oczekiwane przy okazji defloracji. Wynika z tego, że już w średniowieczu jednak wiele kobiet bardziej ufało medycynie, niż Matce Boskiej – przynajmniej kiedy chodziło o oszukanie męża.

A do kogo mieli się modlić ci nieszczęśni mężowie? Zapewne do świętego Józefa.



2 Visitor Comments

  1. kaper says:
    March 14, 2021 at 10:22 pm

    Ale dlaczego “nieszczęśni”, skoro o niczym nie wiedzieli lub ich podejrzenia się nie potwierdziły? Może raczej wszyscy mężowie z zasady powinni modlić się do św. Tomasza Apostoła, żeby ten oduczył ich przesadnej dociekliwości.

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      March 14, 2021 at 10:49 pm

      No, z jednej strony tak, ale z drugiej akurat św. Tomasz źle na swojej dociekliwości nie wychodził. Na przykład dostał pasek Matki Boskiej. ;)
      Jeśli chodzi o “nieszczęsnych” mężów – o ile dali się oszukać tylko w sprawie dziewictwa żony, to nie ma tragedii; gorzej jeśli pierworodne dziecię przyszło na świat nieco za wcześnie, licząc od nocy poślubnej…

      Ale ogólnie w rzeczy samej, dla spokoju ducha oraz dla ogólnego szczęścia w małżeństwie, “Powieść o Róży” zaleca mężom:

      “Gdy na gorącym ją uczynku
      przyłapie, niech jej nie wypędza,
      raczej niech w stronę tę nie patrzy.
      I niech udaje, że jest ślepy,
      albo że głupszy jest od wołu,
      tak, aby ona uwierzyła,
      że nie mógł wprost nic zauważyć.
      Gdy ona jakiś list otrzyma,
      niech on do tego się nie wtrąca,
      nie czyta, nawet nie dotyka,
      sekretów poznać nie próbuje.”

      (jak zwykle cytuję w tłum. M. Frankowskiej-Terleckiej i T. Giermak-Zielińskiej)

      Bardzo dziękuję za komentarz i pozdrawiam serdecznie! :)

      Reply

Post a Reply Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Szukaj

Najnowsze wpisy

  • Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Artykuły wydane w książce “DETEFON, RADION, VIS. Opowieści muzealne o II Rzeczypospolitej”
  • Średniowieczne autoportrety kobiet
  • Matka Boska bije diabła!
  • Międzynarodowa konferencja online: “Annihilating Evil: Scenes of Fighting, Slaying, Trampling and Binding Bad Forces in Art”

Ostatnie komentarze

  • Magdalena Łanuszka on Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Magdalena Łanuszka on “Księżyc pod jej stopami…”
  • Egoria on “Księżyc pod jej stopami…”
  • Stratos Vasdekis on Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • kaper on Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach

Archiwum

  • January 2023
  • December 2022
  • November 2022
  • October 2022
  • August 2022
  • July 2022
  • May 2022
  • April 2022
  • March 2022
  • February 2022
  • January 2022
  • December 2021
  • November 2021
  • August 2021
  • July 2021
  • June 2021
  • May 2021
  • April 2021
  • March 2021
  • February 2021
  • January 2021
  • December 2020
  • November 2020
  • October 2020
  • September 2020
  • August 2020
  • June 2020
  • May 2020
  • April 2020
  • March 2020
  • February 2020
  • January 2020
  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014

Kategorie

  • Aktualności
  • Blog
  • Media
  • Wykłady

Meta

  • Log in
  • Entries RSS
  • Comments RSS
  • WordPress.org

Tags

architektura Biblia Chrystus diabeł Duch Święty Europa Środkowa fotografia freski grafiki herb historia karnawał legendy literatura malarstwo martwa natura Matka Boska mitologia mozaiki muza nowożytność portret relikwie rynek sztuki rzeźba rękopisy seksualność starożytność sztuka sakralna Wielcy Mistrzowie wino XIX wiek XX wiek zwierzęta zwyczaje śmierć średniowiecze święci

Designed by Fragrance Design © 2013 | Powered by WordPress

×

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies.