http://posztukiwania.pl/wp-content/themes/special-theme
Navigation Menu
  • Blog
  • Aktualności
  • O mnie
  • Media
  • Wykłady
Home » Blog » Dzieciństwo w średniowieczu
Mon06

Dzieciństwo w średniowieczu

Magdalena Łanuszka :: in Aug 6, 2018 :: in Blog :: 4 comments

Badacze średniowiecznej codzienności dużą część swej wiedzy czerpią ze źródeł ikonograficznych, czyli z obrazów, miniatur, rysunków i drzeworytów; choć wiele z nich to przedstawienia sakralne, to możemy z nich wydobyć sporo wiedzy o zwykłym, świeckim życiu w wiekach średnich. Na przykład w kwestii średniowiecznego dzieciństwa.

Dzieciństwo w sztuce średniowiecznej wiąże się przede wszystkim z przedstawieniami Świętej Rodziny i dziecięcych lat Jezusa. O tych latach opowiadały apokryfy i rozmaite legendy – między innymi w XIII wieku pojawiła się także opowieść o pierwszych krokach Chrystusa. Najwyraźniej Maria i Józef zaopatrzyli Jezuska w chodzik, a my dzięki dziełom sztuki możemy zobaczyć, jak taki sprzęt wyglądał kilka stuleci temu. W Godzinkach Katarzyny de Clèves (po 1434, The Morgan Library and Museum w Nowym Jorku, dwa tomy: M.917 i M.975 – o tym rękopisie pisałam kiedyś TU) znajdziemy miniaturę ukazującą Świętą Rodzinę: w niewielkiej komnacie rodzice Jezusa pracują, a on sam porusza się w czterokołowym chodziku, obudowanym ze wszystkich stron.

Ten średniowieczny chodzik nazywa się sustentaculum – wygląda na to, że występował także w wersji “taczki”: trójkołowy, niezabudowany. Taka wersja wymagała już od dziecka nieco lepiej wykształconych mięśni, aczkolwiek może nie aż tak, jak to przedstawił autor kwatery z Poliptyku Zwiastowania z Jednorożcem z kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu (ok. 1480, Muzeum Narodowe w Warszawie):

Sztuka na Śląsku w ogóle zresztą obfituje w ciekawostki. Trzymając się tematów dziecięcych: wyjątkowo interesującym przykładem jest obraz Św. Anna Samotrzeć z klasztoru Karmelitów w Strzegomiu (koniec XIV w., Muzeum Narodowe we Wrocławiu). Na kolanach Anny siedzi jej córka Maria, która z kolei trzyma własne dziecko – Jezusa. A co trzyma Jezus? To średniowieczny smoczek, czyli sosułka.

Takich przykładów znajdziemy więcej: sosułkę ściska także Dzieciątko w rzeźbie z kościoła śś. Piotra i Pawła w Legnicy (ok. 1370, Muzeum Narodowe w Warszawie), oraz w obrazie z kościoła Zwiastowania NMP w Dębem (po poł. XV w.).

A z takich bardziej międzynarodowych przykładów, to mamy Madonnę Albrechta Dürera (1506, Gemäldegalerie w Berlinie).

Czym była sosułka? Można powiedzieć, że uspokajaczem… ów “smoczek” zrobiony był z płótna, w które zawijano mak z mlekiem i z miodem! Jak sobie dziecko taki smoczek possało, to w domu była cisza i święty spokój.

Oczywiście w przypadku przedstawień Madonny z Dzieciątkiem sosułkę interpretuje się najczęściej jako nawiązanie do przyszłej męki Chrystusa, ze względu na otrzymywane z maku opium uśmierzające ból. Ponadto zazwyczaj oprócz sosułki Dzieciątko trzyma ptaszka: najczęściej jest to szczygieł (też symbolizujący mękę), lub czyżyk (interpretowany jako odniesienie do Zbawienia).

Ale od czasu do czasu można odłożyć na bok teologiczne interpretacje i po prostu czerpać z dawnych dzieł wiedzę o tym, jak wyglądały przedmioty używane przez naszych przodków kilkaset lat temu. Wynika z tego, że nasze pra-pra-pra-(….)-babki najprawdopodobniej uczyły swoje dzieci chodzić pakując je w drewniane chodziki sustentaculum. I nie miały zapewne zbyt wielu problemów z usypianiem swych pociech: po prostu dawały im do possania makowo-miodowy smoczek.

 

***

Poszukiwaczom sustentaculum polecam także miniatury i dekoracje marginalne w piętnastowiecznych rękopisach Godzinek w Morgan Library w Nowym Jorku (M.63 fol. 65r oraz MS G.4 fol. 140v), i w szesnastowiecznych Godzinkach w Bodleian Library w Oksfordzie (Douce 276, fol. 118r) oraz w Bibliothèque nationale de France w Paryżu (BnF NAL 392, fol. 26bis-r). Ponadto ciekawymi przykładami są rękopisy Liber de proprietatibus rerum (Le Livre des propriétés des choses), zawierające miniatury z przedstawieniem etapów życia człowieka (BnF Français 134, fol. 92v oraz BnF Français 218, fol. 95r).

Sprzęt ten pojawia się również w krakowskim malowidle ściennym, w bardzo ciekawym kontekście: oto w kaplicy w krużgankach augustiańskich (przy kościele św. Katarzyny na Kazimierzu) znajduje się przedstawienie Matki Boskiej Pocieszenia otoczonej scenkami ilustrującymi kolejne wersy z antyfony przed Magnificat nieszporów Commune Festorum Beatae Mariae Virginis: “Sancta Maria, succurre miseris, iuva pussilanimes, refove flebiles, ora pro populo…” (“Święta Maryjo, przybądźz pomocą biednym, wspomóż słabych, pociesz płaczących, módl się za ludem…”) – owi “słabi”, oczekujący maryjnego wsparcia, zostali ukazani jako bawiące się małe dzieci; jedno z nich także porusza się w sustentaculum.

A ponadto Hieronim Bosch namalował Dzieciątko Jezus z chodzikiem i z zabawką-wiatraczkiem (na rewersie skrzydła tryptyku, w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu):

Zachęcam oczywiście do dzielenia się kolejnymi przykładami w komentarzach pod niniejszym wpisem. :)



4 Visitor Comments

  1. alfath says:
    August 6, 2018 at 11:39 pm

    Na polskiej wsi opiaty w sosułkach czasem zastępowano odrobiną wódki, co zapewne dawało podobny efekt uspokajający ;) Zastanawiam się natomiast, czy eksperymentowano z czymś innym niż cukier, mleko i mak. W niektórych regionach Włoch nagietek polny (Calendula arvensis) nosi nazwę “fiore di ciuccio”, czyli “kwiat smoczkowy”. Wyglądem nie przypomina smoczka bardziej niż inne kwiaty, więc może chodzi o zastosowanie? Wikipedia podaje, że nagietkowi (co prawda lekarskiemu – Calendula officinalis – ale to bardzo podobny gatunek) “od wieków przypisuje się właściwości magiczne. Jego wysuszone płatki rozsypane pod łóżkiem lub włożone pod poduszkę w płóciennym woreczku mają przynosić spokojny sen. Noszone zaś w pomarańczowym woreczku na wysokości splotu słonecznego, odpędzać mają wszelkie lęki, zwidy i strachy”. Jak znalazł dla niespokojnego niemowlęcia. Ponadto jest on bakteriobójczy, co powinno nieco neutralizować szkodliwość ssania wciąż tego samego kawałka szmatki.

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      April 19, 2020 at 11:09 am

      Myślę, że na pewno eksperymentowano z bardzo różnymi specyfikami – byle tylko dziecko się uspokoiło! Nagietek intryguje. Dzięki za komentarz!

      Reply
  2. diabel-w-buraczkach says:
    August 7, 2018 at 11:17 am

    Innych przykladów nie podam, ale dziekuje za kolejny interesujacy wpis! To jest blog jeden na milion :)

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      April 19, 2020 at 11:07 am

      Dziękuję! :)

      Reply

Post a Reply Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Szukaj

Najnowsze wpisy

  • Krypto-dildo?
  • Kopia, imitacja, czy fałszerstwo?
  • Odczyt w Czeskiej Akademii Nauk w Pradze
  • My i wojna
  • Konferencja “Świętych w sztuce obcowanie” – on-line

Ostatnie komentarze

  • alfath on Krypto-dildo?
  • kaper on Krypto-dildo?
  • Magdalena Łanuszka on Krypto-dildo?
  • alfath on Krypto-dildo?
  • alfath on Kopia, imitacja, czy fałszerstwo?

Archiwum

  • May 2022
  • April 2022
  • March 2022
  • February 2022
  • January 2022
  • December 2021
  • November 2021
  • August 2021
  • July 2021
  • June 2021
  • May 2021
  • April 2021
  • March 2021
  • February 2021
  • January 2021
  • December 2020
  • November 2020
  • October 2020
  • September 2020
  • August 2020
  • June 2020
  • May 2020
  • April 2020
  • March 2020
  • February 2020
  • January 2020
  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014

Kategorie

  • Aktualności
  • Blog
  • Media
  • Wykłady

Meta

  • Log in
  • Entries RSS
  • Comments RSS
  • WordPress.org

Tags

architektura Biblia Chrystus diabeł Duch Święty Europa Środkowa fotografia freski grafiki herb historia karnawał legendy literatura malarstwo martwa natura Matka Boska mitologia mozaiki muza nowożytność portret relikwie rynek sztuki rzeźba rękopisy seksualność starożytność sztuka sakralna Wielcy Mistrzowie wino XIX wiek XX wiek zwierzęta zwyczaje śmierć średniowiecze święci

Designed by Fragrance Design © 2013 | Powered by WordPress

×

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies.