http://posztukiwania.pl/wp-content/themes/special-theme
Navigation Menu
  • Blog
  • Aktualności
  • O mnie
  • Media
  • Wykłady
Home » Blog » Benedyktyńskie święte od kotów, myszy i burzy
Thu21

Benedyktyńskie święte od kotów, myszy i burzy

Magdalena Łanuszka :: in Jul 21, 2022 :: in Blog :: 5 comments

Przedstawienia świętych oraz to, czemu oni patronują, to niemal niewyczerpana kopalnia ciekawostek. Historyk sztuki zajmujący się średniowiecznym malarstwem sakralnym musi bardzo starannie zgłębiać tajemnice atrybutów i żywotów świętych. A ponieważ ja aktualnie tworzę polskie tłumaczenie słownika ikonograficznego ICONCLASS, to raz po raz natrafiam na różne kwestie problematyczne.

W bazie Iconclass mamy dwie święte Gertrudy: Gertrudę Wielką z Helfty (zm. 1301 lub 1302) oraz Gertrudę z Nivelles (zm. 659). Z tą pierwszą jest pewien kłopot: została ona opisana w bazie jako cysterka i ksieni (11HH(GERTRUDE) the Cistercian nun (and abbess) Gertrude the Great of Helfta; possible attributes: flaming heart, heart with infant Christ, pastoral staff).

Po pierwsze, Gertruda Wielka nie była ksienią; gdy wstąpiła do klasztoru w Helfcie na jego czele stała akurat inna Gertruda, stąd pomyłka. Jednakże z tego powodu św. Gertruda Wielka w sztuce rzeczywiście pojawia się z atrybutami ksieni (z pastorałem), trudno zatem ten aspekt pominąć w przypadku jej ikonografii. Drugi problem to określenie jej jako cysterki – choć w sztuce najczęściej ukazywana była jako benedyktynka; i słusznie, ponieważ klasztor w Helfcie, w którym spędziła całe niemal życie, formalnie nigdy nie należał do kongregacji cysterskiej. Był to jeden z nie do końca określonych klasztorów; mówi się czasem: benedyktyński obserwancji cysterskiej. Cystersi bowiem posługiwali się regułą św. Benedykta, w założeniu powracając do ewangelicznej prostoty i praktyki ubóstwa; cysterską obserwancję przejęły także niektóre klasztory benedyktyńskie, oficjalnie nie będące filiami klasztoru w Cîteaux. W efekcie „prawa” do św. Gertrudy Wielkiej roszczą sobie i benedyktynki, i cysterki; ja zaś najchętniej pominęłabym w klasyfikacji Iconclass definiowanie przynależności zakonnej Gertrudy Wielkiej.

Szymon Czechowicz, “Św. Gertruda z Helfty”, 1758-1759, Lietuvos dailės muziejus, Vilnius (obraz z kościoła św. Katarzyny przy klasztorze benedyktynek w Wilnie, zdjęcie z wystawy w MNK https://mnk.pl/fotogalerie/geniusz-baroku-szymon-czechowicz-1689-1775)

Z Gertrudą z Nivelles nie ma takiego problemu: to zakonnica i ksieni benedyktyńska, bez wątpliwości. Żyła ona w VII wieku, była córką Pepina z Landen, majordoma w merowińskim królestwie Franków. Jej matka, św. Itta (Iduberga) założyła klasztor benedyktynek w Nivelles (dzisiejsza Belgia), z którym związane było życie Gertrudy. Co ciekawe, jej atrybutem są… myszy; niekiedy zdarza się, że owe myszy wędrują po jej pastorale.

Figura św. Gertrudy, XVI w., Musée Notre-Dame de la Potterie w Brugii, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sainte_Gertrude_(O.L.V._ter_Potterie_Museum).jpg

Wierzono, że Gertruda zdołała niegdyś ocalić zapasy klasztoru przed plagą gryzoni, odstraszając je jedynie siłą swej modlitwy. Z tego powodu św. Gertrudę wzywano na pomoc ilekroć pojawiał się problem ze szczurami lub myszami polnymi. Generalnie mysz w sztuce średniowiecznej to samo zło – symbolizuje bowiem szatana (o znaczeniu myszy pisałam kiedyś TU). Św. Gertruda z myszami nie jest zatem opiekunką gryzoni; wręcz przeciwnie, myszy w jej przedstawieniach są atrybutem takim, jak w przypadku innych świętych – diabeł (zob. archiwalny wpis o świętych z diabłem). Jest natomiast św. Gertruda patronką… kotów (i kociarzy). To właśnie z kotem bywa ona ukazywana w nowszej sztuce sakralnej.

Jennifer Richard-Morrow, ikona św. Gertrudy z Nivelles,
https://fineartamerica.com/featured/st-gertrude-of-nivelles-icon-jennifer-richard-morrow.html

Chociaż oczywiście, jak zwykłam mawiać, wszystko już było w średniowieczu:

‘The Maastricht Hours’, 1 ćw. XIV w., British Library Stowe MS 17, fol. 34, https://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=stowe_ms_17_fs001r

Można by z tego wysnuć wniosek, że Gertruda dziś mogłaby stać się patronką Internetu, gdzie wszakże koty znakomicie się odnajdują; ale nie. Patronem Internetu został już święty Izydor z Sewilli – najsłynniejszy wczesnośredniowieczny encyklopedysta i kompilator, źródło wiedzy wszelakiej dla pisarzy z kolejnych stuleci. Izydor to dwa w jednym: wujek Google i ciotka Wikipedia zarazem.

Izydor przy pracy, miniatura z Aberdeen Bestiary, ca. 1200 (Aberdeen University Library MS 24, fol. 81), http://www.abdn.ac.uk/bestiary/

Wracając jednak do Gertrudy: akurat Gertruda z Nivelles była dość popularną świętą w średniowiecznej Polsce. Przełożoną opactwa w Nivelles w XI wieku była Adelajda, córka Ezzona palatyna Lotaryngii. Z kolei siostrą tejże Adelajdy była królowa Polski Rycheza (Ryksa), żona Mieszka II. Ich córka zatem dostała na imię Gertruda – swoją drogą polecam Państwa uwadze stronę gertruda.eu, poświęconą właśnie Gertrudzie Mieszkównie i jej wspaniałemu modlitewnikowi (tzw. Kodeks Gertrudy).

Jeśli zaś chodzi o kult św. Gertrudy z Nivelles w Krakowie, to trzeba zaznaczyć, że to pod jej wezwaniem pozostawał niesławny kościółek poza murami miasta, przy którym znajdował się cmentarz dla skazańców. Dziś ani kościół, ani cmentarz już nie istnieją – pozostała po nich jedynie nazwa ulicy św. Gertrudy (przy Plantach, mniej-więcej na wysokości klasztoru dominikanów). Cmentarz dla skazańców funkcjonował tu aż do końca XVIII wieku, dopóki Kraków nie stracił prawa do karania śmiercią. Opustoszały kościół rozebrano w XIX wieku.

Jan Kanty Wojnarowski, Kościół św. Gertrudy od północnego zachodu, ok. 1845, Muzeum Krakowa, MHK-293/VIII http://ct.mhk.pl/wps/portal/mhmk/main/strona-artefaktu/?artefactId={62D8F93F-308A-42E3-AD84-FF78BB44DB0C}

Powstanie tego kościoła wiąże się z głośną aferą Andrzeja Wierzynka: był on wnukiem słynnego Mikołaja Wierzynka, gospodarza królewskiej uczty z czasów Kazimierza Wielkiego. Andrzej Wierzynek był rajcą miejskim i niestety regularnie podbierał pieniądze z miejskiej kasy, a w 1406 roku przy wypłacaniu pensji pracownikom ratusza ukradziona kiesa wypadła mu z kieszeni. Został on natychmiast osądzony, ścięty bez spowiedzi i pochowany w niepoświęconej ziemi, za murami miasta. Syn Andrzeja, Mikołaj Wierzynek, wykupił od miasta ten teren i ufundował przy nim kościółek św. Gertrudy.

A na koniec tego wpisu o Gertrudzie postanowiłam jeszcze wspomnieć założycielkę zakonu benedyktynek, z którym Gertruda była związana. Chodzi o św. Scholastykę, siostrę bliźniaczkę św. Benedykta. Miała ona założyć żeński zakon i klasztor w pobliżu klasztoru męskiego stworzonego przez jej brata. Legenda mówi, że Benedykt i Scholastyka dużo ze sobą rozmawiali, aż przyszedł taki dzień, w którym Scholastyka wyczuła, że wkrótce umrze. Nie powiedziała tego jednak swojemu bratu, tylko kiedy się spotkali i rozmawiali do wieczora, ona poprosiła go, żeby tym razem został z nią dłużej, może nawet do rana. Benedykt odmówił, bo chciał wrócić na noc do swojego klasztoru; ale wówczas Scholastyka się pomodliła i nagle lunął deszcz i przyszła straszna burza. Benedykt znał ją za dobrze – zorientował się, że to jej robota i zdenerwował się na nią, ale ona spokojnie mu odpowiedziała: ty mnie nie chciałeś wysłuchać, a Bóg od razu mnie wysłuchał. Jak chcesz, to wracaj teraz do swojego klasztoru. Benedykt uznał, że jednak nie ma ochoty na wędrówkę w burzy i został ze swoją siostrą do rana. Wrócił potem do klasztoru i więcej jej nie zobaczył, ponieważ umarła trzy dni później.

Joseph Mages, Ostatnia rozmowa Benedykta i Scholastyki, 1759, Malowidło z kościoła Abbatiale Saint-Maurice w Ebersmunster (Alzacja) https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ebersmunster_Abbatiale231.JPG

Jeśli zatem złapie Was burza, módlcie się do św. Scholastyki; zaś w przypadku problemów z myszami lub szczurami, pomoże św. Gertruda. Ja zaś mierząc się z ogromem danych w bazie Iconclass mogę tylko zwrócić się do św. Izydora.



5 Visitor Comments

  1. thor love and thunder says:
    September 8, 2022 at 11:34 pm

    Niezwykle kreatywna praca – przepiękne, bogate w kolory zdjęcia. Czytało się z przyjemnością.

    Reply
  2. Mariusz says:
    October 7, 2022 at 3:36 pm

    Pani Magdaleno
    Rozkosz Panią czytać i podkastu słuchać.
    Pozdrawiam

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      October 26, 2022 at 5:13 pm

      Bardzo dziękuję! Pozdrawiam najserdeczniej.

      Reply
  3. Iwona says:
    November 24, 2022 at 11:47 pm

    Super strona. Dziękuję. Znalazłam panią przypadkiem, szukając wiadomości o Gabrielu Glockendonie!
    Chcemy jeszcze!!!

    Reply
    1. Magdalena Łanuszka says:
      November 25, 2022 at 3:07 pm

      To wspaniale, niezwykle mi miło, witam na moim blogu :)
      Zapraszam też do zakładki “media”, tam są linki do moich podkastów, filmów itp.
      Pozdrawiam najserdeczniej!

      Reply

Post a Reply Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Szukaj

Najnowsze wpisy

  • Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Artykuły wydane w książce “DETEFON, RADION, VIS. Opowieści muzealne o II Rzeczypospolitej”
  • Średniowieczne autoportrety kobiet
  • Matka Boska bije diabła!
  • Międzynarodowa konferencja online: “Annihilating Evil: Scenes of Fighting, Slaying, Trampling and Binding Bad Forces in Art”

Ostatnie komentarze

  • Magdalena Łanuszka on Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • Magdalena Łanuszka on “Księżyc pod jej stopami…”
  • Egoria on “Księżyc pod jej stopami…”
  • Stratos Vasdekis on Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach
  • kaper on Wesołe zabawy dzieci w dawnych wiekach

Archiwum

  • January 2023
  • December 2022
  • November 2022
  • October 2022
  • August 2022
  • July 2022
  • May 2022
  • April 2022
  • March 2022
  • February 2022
  • January 2022
  • December 2021
  • November 2021
  • August 2021
  • July 2021
  • June 2021
  • May 2021
  • April 2021
  • March 2021
  • February 2021
  • January 2021
  • December 2020
  • November 2020
  • October 2020
  • September 2020
  • August 2020
  • June 2020
  • May 2020
  • April 2020
  • March 2020
  • February 2020
  • January 2020
  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014

Kategorie

  • Aktualności
  • Blog
  • Media
  • Wykłady

Meta

  • Log in
  • Entries RSS
  • Comments RSS
  • WordPress.org

Tags

architektura Biblia Chrystus diabeł Duch Święty Europa Środkowa fotografia freski grafiki herb historia karnawał legendy literatura malarstwo martwa natura Matka Boska mitologia mozaiki muza nowożytność portret relikwie rynek sztuki rzeźba rękopisy seksualność starożytność sztuka sakralna Wielcy Mistrzowie wino XIX wiek XX wiek zwierzęta zwyczaje śmierć średniowiecze święci

Designed by Fragrance Design © 2013 | Powered by WordPress

×

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies.